Ðề mục tổng quát
1 Cách ngôn của Salômon, con của Ðavit, vua Israel:
2 để biết khôn ngoan và huấn dục,
để thấu triệt những lời lẽ thâm sâu,
3 để thu tập một nền huấn dục sáng suốt
-- chính trực, công bằng và ngay thẳng -
4 để đem lại cho kẻ ngây ngô, sự tinh tế,
cho người tuổi trẻ, hiểu biết và suy tư,
6 để thấu triệt cách ngôn và ẩn ngữ,
lời của hiền nhân và câu đố của họ.
5 Người khôn ngoan hãy nghe, họ sẽ được tăng thêm hiểu biết.
và kẻ thông hiểu sẽ đạt được nghệ thuật sống.
7 Lòng kính sợ Yavê là khởi đầu của hiểu biết:
kẻ ngu xuẩn coi rẻ khôn ngoan và huấn dục.
I. Mở Ðầu Những Lời Cảnh Giác Sơ KhởiNgười khôn ngoan: Xa lánh bạn bè xấu
8 Hỡi con, hãy nghe lời huấn dục của cha,
đừng khinh rẻ giáo huấn của mẹ:
9 Ðó chính là triều thiên duyên dáng trên đầu con,
kiềng đeo nơi cổ con.
10 Hỡi con, phường tội lỗi có quyến rũ con,
con đừng ưng thuận!
11 Nếu chúng dụ: "Hãy đến với chúng tao,
chúng ta hãy mai phục đổ máu người,
hãy rình hại kẻ vô tội chẳng lý do;
12 hãy nuốt sống chúng như âm ti địa ngục,
trọn vẹn, như kẻ xuống mồ!
13 Chúng ta sẽ gặp bao đồ quý giá,
chúng ta sẽ chất đầy nhà của đã hôi được.
14 Mày sẽ cùng chúng tao rút thăm chia phần,
chúng ta sẽ chung một hầu bao!"
15 Hỡi con, đừng đồng hành với chúng,
hãy giữ chân con xa đường chúng đi,
16 vì chân chúng chạy đi làm ác,
chúng lanh chai đổ máu người;
17 bởi, dưới mắt loài có cánh,
người ta luống công giăng lưới.
18 Ấy chính để đổ máu mình mà chúng mai phục,
để hại chính mình mà chúng rình rập.
19 Thế đó, số phận của kẻ mưu lợi bất chính,
nó đoạt sự sống của kẻ cầm giữ nó.
Khôn ngoan: Cảnh tỉnh kẻ vô tâm
20 Khôn ngoan hô hoán ngoài đường phố,
lên tiếng giữa nơi công cộng,
21 kêu gọi nơi các ngã đường náo nhiệt,
nơi cổng thành, trong thị trấn, [khôn ngoan] ngỏ lời:
"22 Hỡi kẻ ngây ngô, cho đến bao giờ nữa, các ngươi còn chuộng ngây ngô?
Cho đến bao giờ nữa, kẻ nhạo báng còn vui thỏa trong sự nhạo báng?
Và kẻ ngu xuẩn còn ghét bỏ hiểu biết?
23 Hãy trở lại với lời huấn dụ của ta,
vì các ngươi, ta sẽ bộc lộ lòng ta
và cho các ngươi biết được lời ta.
24 Bởi ta đã kêu gọi mà các ngươi đã từ chối,
bởi ta đã đưa tay mà chẳng ai để tâm,
25 bởi các ngươi đã bỏ bê mọi lời ta khuyên nhủ,
và bởi các ngươi chẳng chịu lời ta quở mắng,
26 thì phần ta, ta sẽ cười trong cơn hoạn nạn của các ngươi,
ta sẽ diễu cợt khi các ngươi hãi sợ,
27 khi cơn hãi sợ kéo đến trên các ngươi như bão tố,
khi hoạn nạn tới trên các ngươi như gió lốc,
khi thử thách và âu lo ập xuống trên các ngươi.
28 Khi ấy, chúng sẽ gọi ta, nhưng ta sẽ chẳng trả lời:
Chúng sẽ tìm kiếm ta và sẽ chẳng gặp được ta.
29 Bởi chúng đã ghét bỏ hiểu biết,
chúng đã chẳng chọn lấy lòng kính sợ Yavê,
30 bởi chúng đã chẳng chịu lời ta khuyên nhủ,
mọi lời ta quở mắng, chúng đã khinh chê;
31 thì chúng sẽ ăn hoa quả của việc chúng lầm lẫn,
chúng sẽ no nê với chính lời khuyên nhủ của chúng!
32 Bởi những kẻ ngây ngô chết vì lầm lạc,
và sự vô tâm của những kẻ ngu xuẩn dẫn chúng đến diệt vong;
33 Nhưng ai nghe ta, sống trong an toàn,
nó sẽ được bình yên, chẳng sợ họa tai".
Chống lại những liên lạc xấu
1 Hỡi con, nếu con đón nhận lời ta,
nếu con nắm giữ nơi lòng trí mọi giáo huấn của ta,
2 lắng tai nghe khôn ngoan,
hướng lòng về trí tuệ,
3 phải, nếu con kêu gọi thông hiểu
và khẩn nài trí tuệ,
4 nếu con tìm kiếm nó như (kiếm tìm) tiền bạc,
và nếu con đào bới nó như một người tìm kho báu,
5 khi ấy, con sẽ hiểu được lòng kính sợ Yavê,
con sẽ gặp được sự hiểu biết của Thiên Chúa.
6 Bởi chính Yavê ban khôn ngoan,
hiểu biết và thông suốt xuất tự miệng Người.
7 Người dành cho kẻ ngay chính lời khuyên của Người,
Người là thuẫn đỡ cho kẻ thực thi chính trực;
8 Người canh phòng các nẻo đường của công chính,
và chăm sóc đường đi của các kẻ trung tín của Người.
9 Khi ấy, con sẽ hiểu chính trực, công bằng, ngay thẳng,
mọi nẻo đường hạnh phúc.
10 Khi khôn ngoan thấm nhập vào lòng con,
và hiểu biết là nguồn êm dịu cho hồn con,
11 thì thận trọng sẽ trông chừng con,
trí tuệ sẽ canh giữ con
12 để gìn giữ con khỏi đường bất chính,
khỏi người nói lời xàm bậy,
13 khỏi những kẻ bỏ đường chính trực,
và chạy theo các ngả tăm tối;
14 chúng thích thú làm điều gian ác,
chúng hoan lạc trong hư đốn.
15 Ðường chúng đi thì vạy vò,
lối chúng theo đầy dẫy quanh co.
16 Ðể gìn giữ cho khỏi vợ kẻ khác,
khỏi người đàn bà xa lạ có lời nói bùi tai;
17 nó đã ruồng bỏ người bạn tuổi thanh xuân,
và quên lãng giao ước của Thiên Chúa nó;
18 Nhà nó nghiêng về cái chết,
đường nó dẫn đến bóng ma.
19 Không ai đến với nó mà còn trở lại,
và chúng chẳng còn về lại con đường sự sống.
20 Vậy, con sẽ bước đi trong đường kẻ lành,
con sẽ giữ nẻo người công chính.
21 Bởi người ngay chính sẽ ở trong xứ sở,
người chính trực sẽ lưu ngụ ở đó,
22 nhưng phường gian ác sẽ bị tiễu trừ khỏi xứ sở,
và quân phản bội sẽ bị bứng đi khỏi đó.
Khôn ngoan và kính sợ Thiên Chúa
1 Hỡi con, chớ quên lời ta dạy bảo,
và lòng con hãy nắm giữ các giáo huấn của ta;
2 vì chúng sẽ tăng thêm ngày,
năm sống và hạnh phúc của con.
3 Chớ gì trung tín và tín nghĩa không rời bỏ con!
Con hãy đeo chúng nơi cổ,
viết chúng trên phiến lòng con.
4 Và con sẽ được ân đức và danh thơm
trước mắt Thiên Chúa và người đời.
5 Hãy hết lòng tin tưởng nơi Yavê,
và đừng dựa vào trí tuệ của con;
6 hãy nhận ra Người trong mọi nẻo đường con đi
và Người sẽ san phẳng các lối con theo.
7 Ðừng có tự thị mình khôn,
hãy kính sợ Yavê và lánh xa sự dữ;
8 đó sẽ là sức khỏe cho thể xác con
và là sự tươi mát cho xương cốt con.
9 Hãy thờ kính Yavê với của cải
và tiên thường của mọi hoa lợi con được;
10 khi ấy kho lẫm của con sẽ chất đầy lúa thóc
và các bồn của con sẽ ứa tràn rượu mới.
11 Hỡi con, đừng khinh thường sự sửa trị của Yavê,
và đừng nhàm chán lời Người quở mắng;
12 bởi Yavê quở mắng kẻ Người thương mến,
như người cha (quở mắng) đứa con ông dấu yêu.
Niềm vui của người khôn ngoan
13 Phúc thay người đã tìm thấy khôn ngoan,
và người thu tập được hiểu biết!
14 Thu đoạt được nó thì quý hơn thu đoạt tiền bạc,
và hơn vàng ròng, lợi tức của nó.
15 Nó có giá hơn châu ngọc,
và chẳng có gì trong những điều con ao ước sánh bằng.
16 Trong tay mặt của nó: Chuỗi ngày dài!
Trong tay trái của nó: Giàu sang và vinh hiển!
17 Ðường của nó là đường dịu ngọt,
và mọi lối của nó, lối hạnh phúc.
18 Ðó là cây sự sống cho kẻ nắm được nó,
và người cầm giữ nó trở thành có phúc.
19 Yavê, bởi khôn ngoan, đã đặt móng đất,
bởi trí tuệ, Người đã dựng trời.
20 Bởi hiểu biết của Người [suối] phát ra từ vực thẳm,
và mây tiết ra sương móc.
21 Hỡi con, hãy giữ đức thận trọng và đắn đo,
và mắt con đừng xa rời chúng;
22 chúng sẽ là sự sống cho hồn con
và duyên dáng nơi cổ con.
23 và con sẽ bước đi trong an toàn,
chân con sẽ không vấp ngã.
24 Khi con nằm, con sẽ chẳng run sợ,
nằm xuống rồi, giấc ngủ con sẽ dịu dàng.
25 Con sẽ không sợ cơn hãi hùng bất chợt,
hay cơn bão táp đến trên phường gian ác;
26 bởi Yavê sẽ là bảo đảm của con
và Người sẽ gìn giữ chân con khỏi sa cạm bẫy.
27 Ðừng từ khước việc nghĩa với người đáng hưởng.
khi con có thể làm được.
28 Ðừng nói với kẻ khác: "Ði đi! Hãy trở lại!
Mai ta sẽ cho", khi con có thể.
29 Ðừng mưu tính hại người đồng loại,
khi nó sống an toàn bên con.
30 Ðừng gây gổ vô cớ với người,
khi người chẳng làm hại con.
31 Ðừng phân bì với kẻ hung dữ,
cũng đừng bao giờ chọn đường nó đi;
32 bởi kẻ vạy vò là đồ tởm đối với Yavê,
Ðấng thân mật với người ngay chính.
33 Chúc dữ của Yavê trong nhà quân gian ác!
Nhưng chốn ở của người công chính, Người chúc lành.
34 Người nhạo báng kẻ nhạo báng
Nhưng ban ân huệ cho kẻ nghèo hèn.
35 Người khôn ngoan sẽ thừa hưởng vinh quang,
nhưng phường ngu xuẩn sẽ chuốc lấy ô nhục.
Chọn lựa Khôn ngoan
1 Hỡi các con, hãy nghe huấn dục của một người cha,
và hãy chú tâm hầu có thể hiểu;
2 bởi đây là sự hiểu biết mỹ hảo ta ban cho các con:
Giáo huấn của ta, đừng ruồng bỏ!
3 Bởi ta đã là một người con trai yêu dấu đối với cha ta,
dịu hiền và độc nhất trước mắt mẹ ta.
4 Vậy, người đã giáo dục ta bằng những lời này:
"Lòng con hãy giữ lấy lời cha,
hãy tuân giữ các giáo huấn của cha và con sẽ sống;
5 hãy thu tập khôn ngoan và hiểu biết,
đừng quên và chớ lạc xa lời xuất tự miệng cha;
6 đừng từ bỏ nó, và nó sẽ chở che con,
hãy mến chuộng nó, và nó sẽ gìn giữ con.
7 Khởi đầu của khôn ngoan: Hãy thu tập khôn ngoan,
và với tất cả của cải con có, hãy thu tập hiểu biết!
8 Hãy coi trọng nó và nó sẽ nâng con lên,
nó tôn dương con, nếu con ôm ấp nó,
9 nó sẽ đặt vương miện duyên dáng trên đầu con,
và dâng tặng con triều thiên vinh hiển".
10 Hỡi con, hãy lắng nghe và đón nhận các lời của ta,
và năm tháng đời con sẽ gấp bội.
11 Ta đã dạy con trong đường khôn ngoan,
và ta đã hướng con đi trong đường ngay chính.
12 Khi con đi, bước chân con sẽ thênh thang,
và nếu con chạy, con sẽ chẳng vấp ngã.
13 Hãy nắm chặt lấy giáo huấn, đừng thả;
hãy giữ lấy nó: Ðó là sự sống của con.
14 Ðừng dõi theo đường phường gian ác,
đừng tiến tới trong đường lũ ác nhân.
15 Hãy tránh đi, đừng đi qua đó,
hãy quay lại và đi đi.
16 Bởi chúng chẳng ngủ nếu chúng không làm điều dữ,
và giấc ngủ chúng sẽ chẳng lại, nếu chúng không làm cho người vấp ngã;
17 bởi chúng ăn bánh của gian ác
và uống rượu của hung tàn.
18 Ðường đi của người chính trực như ánh bình minh,
sáng lên mãi cho tới giữa ngọ.
19 Ðường phường gian ác như bóng tối tăm;
chúng chẳng biết sẽ vấp phải gì.
20 Hỡi con, hãy chú tâm vào lời của ta,
hãy lắng tai nghe điều ta giãi bày!
21 Chúng đừng rời khỏi mắt con,
và hãy giữ lấy chúng tận đáy lòng con!
22 Bởi chúng là sự sống đối với ai tìm thấy chúng,
và sức khỏe cho mọi thể xác.
23 Hãy giữ lòng trí con trên hết mọi sự,
vì chính tự nó, sự sống phát ra.
24 Tách khỏi con, miệng lưỡi gian dối,
và môi miếng điêu ngoa, hãy đẩy xa.
25 Mắt con hãy nhìn thẳng mặt,
và mi con hãy mở thẳng đằng trước con.
26 Hãy phạt bằng, đường dưới chân con,
và mọi lối con đi hãy nên vững chắc.
27 Ðừng xiêu qua phải, đừng vẹo qua trái,
giữ chân con xa điều gian dữ.
Hãy tránh xa người đàn bà ngoại tình
1 Hỡi con, hãy chú tâm vào sự khôn ngoan của ta,
hãy ghé tai nghe sự thông hiểu của ta,
2 để biết đắn đo
và môi miếng con giữ lấy hiểu biết.
3 Bởi môi miếng vợ người khác, tiết ra mật ngọt
và lời của nó trơn tru hơn dầu;
4 nhưng rốt cuộc nó đắng hơn khổ ngải,
và sắc như gươm hai lưỡi.
5 Chân nó bước vào cõi chết,
và bước đi đạt thấu âm phủ;
6 nó chẳng màng tới đường sự sống,
lạc đường lạc lối, nó nào có hay.
7 Vậy bây giờ, hỡi các con, hãy nghe ta,
và đừng lạc xa lời phát ra tự miệng ta:
8 Hãy tránh xa nó,
và chớ lại gần ngõ vào nhà nó,
9 kẻo con lại nộp gia sản con vào tay kẻ khác
và năm tháng con, cho một người chẳng chút xót thương,
10 kẻo người xa lạ lại no đầy sức mạnh của con,
và hoa quả nỗi cực nhọc của con
lại sang tay người không quen biết.
11 Rốt cuộc con sẽ rên siết,
một khi thân thể và xác thịt hao mòn;
12 Con sẽ nói: "Hỡi ôi! Tôi đã ghét bỏ lời huấn dụ,
và lời quở mắng, tôi đã khinh chê!
13 Tôi đã chẳng nghe lời các thầy dạy bảo,
chẳng lắng tai nghe kẻ huấn dục tôi!
14 Vì một chút mà tôi ứ đầy hoạn nạn,
ngay giữa hội nghị và cộng đồng!"
15 Hãy uống nước nơi bồn nước của con,
nước chảy ra từ giếng của con.
16 Mạch nước của con đừng trào ra ngoài,
và suối nước của con, trên nơi công cộng.
17 Chúng hãy dành cho một mình con,
chứ không phải cho những kẻ xa lạ với con.]
18 Hãy được chúc lành, suối nước của con!
Hãy tìm thấy niềm vui nơi người vợ của tuổi thanh xuân!
19 Nai tình yêu, nai tơ mỹ miều!
Nàng hãy sống với con mãi mãi,
chớ gì ngực nàng luôn luôn làm con thỏa thuê
và con không ngừng say đắm tình yêu nàng!
20 Hỡi con, tại sao lại để vợ kẻ khác mê hoặc
và ôm ấp vú vê người đàn bà xa lạ?
21 Bởi mắt Yavê dò xét đường đi của con người
và trông chừng mọi nẻo nó đi.
22 Quân gian ác sẽ sa vào chính tội ác của nó,
sẽ bị cầm giữ trong lòi tói của tội nó phạm.
23 Nó sẽ chết vì thiếu chỉ dạy,
và nó lạc lối vì quá cuồng dại.
Chống lại việc bảo lãnh
1 Hỡi con, nếu con bảo lãnh cho người khác,
nếu con đã ngoéo tay vì một người xa lạ,
2 nếu con bị ràng buộc bởi một lời phát ra từ môi miếng,
nếu con bị kẹt bởi những lời từ miệng con,
3 hỡi con, con hãy làm thế này để giải thoát con,
bởi con đã rơi vào tay người đồng loại:
Con hãy tới, phủ phục xuống và quấy rầy người đồng loại con,
4 đừng để nó chợp mắt
và mi nó khép lại để mà nghỉ ngơi,
5 hãy vùng thoát như nai tơ khỏi lưới,
như chim khỏi bẫy của người đánh chim.
Chống lại sự lười biếng
6 Hãy đến mà xem con kiến, hỡi kẻ biếng nhác,
hãy coi phong cách nó mà nên khôn ngoan:
7 Nó chẳng có tướng,
chẳng có cai, chẳng có chủ,
8 nó tích lũy lương thực mùa hè,
nó thu nhặt của ăn trong mùa gặt hái.
9 Ngươi còn nằm cho đến bao giờ nữa, hỡi kẻ biếng nhác?
Bao giờ ngươi mới ngủ dậy?
"10 Ngủ một chút, mơ màng một chút,
khoanh tay một chút để nghỉ ngơi".
11 Thế là, nghèo khó tới trên ngươi như kẻ rình rập,
và cơn thiếu thốn, như kẻ vũ trang.
Chống lại xảo quyệt
12 Một đứa vô loài, một người bất chính,
nó rảo quanh, điêu ngoa nơi miệng!
13 Nháy mắt, khều chân,
tay ra dấu,
14 xảo quyệt nơi lòng dạ,
mọi thời mọi buổi những toan tính gian ác,
gây ra cãi cọ.
15 Bởi đó, họa tai bất chợt xảy đến,
trong khoảnh khắc nó sẽ bị bẻ gãy, không thuốc chữa.
Bảy điều ghê tởm
16 Có sáu điều Yavê nhờm ghét.
Và bảy điều Người ghê tởm:
17 Mắt ngạo nghễ, lưỡi điêu ngoa,
và tay đổ máu vô tội,
18 lòng mưu toan ý đồ bất chính,
chân lanh chai chạy đi làm ác,
19 kẻ làm chứng gian nói điều dối trá,
và kẻ gieo rắc bất hòa giữa những người anh em.
Chống lại ngoại tình
20 Hỡi con, hãy giữ lấy lời huấn dục của cha,
và đừng ruồng bỏ giáo huấn của mẹ.
21 Hãy luôn gắn chúng nơi lòng
và cột chúng nơi cổ.
22 Chúng sẽ hướng dẫn con khi con đi,
canh giữ con khi con nằm,
và khi con thức dậy, chúng chuyện trò với con.
23 Bởi lời huấn dục là đèn,
giáo huấn là ánh sáng;
và đường sự sống, những lời quở trách của sự dạy dỗ,
24 để gìn giữ con khỏi tay người đàn bà xấu nết,
khỏi miệng lưỡi ngon ngọt của người nữ xa lạ.
25 Sắc đẹp nó chớ ham muốn trong lòng,
và đừng để khóe mắt nó làm con mê mệt,
26 bởi đối với gái điếm, người ta biến thành miếng bánh,
nhưng người đàn bà có chồng đưa cả cuộc đời quý giá vào cạm bẫy.
27 Người ta có thể mang lửa nơi lòng
mà áo quần không bốc cháy?
28 Người ta có thể bước đi trên than hồng
mà chân chẳng bị phỏng?
29 Ấy vậy, kẻ đến với vợ người khác:
Kẻ đụng tới nó ắt không khỏi bị phạt.
30 Người ta không khinh rẻ kẻ trộm,
ăn trộm để chất đầy bụng khi nó đói;
31 một khi bị bắt, nó sẽ trả gấp bảy
và sẽ cho mọi của cải nhà nó.
32 Nhưng kẻ phạm tôi ngoại tình với một người đàn bà là kẻ thiếu trí hiểu,
kẻ nào muốn hủy mình thì làm như vậy.
33 Nó gặt lấy thương tích và khinh chê,
nỗi ô nhục của nó sẽ chẳng bao giờ tẩy xóa được.
34 Bởi ghen tuông khiến người chồng nổi cơn thịnh nộ,
và ngày phục hận, nó sẽ chẳng thương tình.
35 Nó sẽ chẳng quan tâm tới của đền bù,
sẽ chẳng thỏa thuận cho dù con gia tăng quà biếu.
1 Hỡi con, hãy giữ lấy lời ta,
các giáo huấn của ta, con hãy ôm kỹ nơi lòng.
2 Hãy giữ các giáo huấn của ta, và con sẽ sống,
chớ gì điều ta dạy bảo nên như con ngươi nơi mắt con.
3 Hãy đeo chúng nơi các ngón tay của con,
hãy viết chúng trên phiến lòng con.
4 Con hãy nói với Khôn ngoan: "Này là em của ta",
và gọi Trí tuệ là "bạn",
5 để giữ mình khỏi vợ người khác,
khỏi người đàn bà xa lạ có lời nói bùi tai.
6 Khi ta ngồi bên cửa sổ nhà ta,
ta nhìn qua song hồng,
7 và ta đã thấy, giữa đám trẻ ngây ngô,
ta để ý, giữa đám trẻ,
một thiếu niên khờ khạo.
8 Nó bước vào đường hẻm, qua góc người [đàn bà] ấy ở
và theo đường dẫn tới nhà thị,
9 vào buổi hoàng hôn, lúc ngày tàn,
giữa đêm khuya và tăm tối;
10 và này, một người đàn bà ra đón nó,
ăn mặc như gái điếm, và mánh lới nơi lòng.
11 Thị trơ trẽn và phóng túng;
thị chẳng ở yên trong nhà;
12 Lúc ở đường phố, lúc nơi công viên,
thị rình rập trong mọi xó xỉnh.
13 Thị chụp lấy nó, ôm hôn nó
và nói với nó với giọng trâng tráo:
"14 Em phải dâng lễ tế kỳ an,
hôm nay em đã trọn lời khấn nguyện;
15 bởi đó cho nên em đã ra đón chàng,
để tìm chàng và em đã gặp.
16 Em đã trải giường bằng khăn,
bằng thảm, bằng vải Aicập,
17 em đã lấy mộc dược, lô hội, và nhục quế
rẩy chỗ nằm.
18 Hãy đến! Chúng ta sẽ say men tình thâu đêm tới sáng!
Hãy vui hưởng lạc thú.
19 Bởi chồng em không có ở nhà:
Hắn đã trẩy phương xa,
20 hắn đã mang theo túi bạc,
và [chỉ] trở về vào buổi trăng tròn".
21 Thị làm nó siêu lòng với tài ứng biến,
lôi kéo nó với đôi môi tán tỉnh.
22 Tức thì nó theo thị,
như con bò người ta dẫn tới lò sát sinh,
như con nai mắc phải giây bẫy,
23 cho đến khi ngọn giáo đâm thâu gan nó,
như con chim đâm bổ vào bẫy
mà chẳng biết rằng nó liên quan tới tính mệnh.
24 Vậy, giờ đây, hỡi con, hãy nghe ta,
hãy chú tâm vào lời ta nói:
25 Lòng con chớ ngả về đường nó đi,
đừng xiêu lạc vào lối đi của nó;
26 bởi những kẻ, thị đã đánh gục thì nhiều,
và những kẻ lực lưỡng nhất đều là nạn nhân của thị.
27 Nhà thị là đường đi âm phủ,
dẫn đến chốn ở của vong linh.
Khôn ngoan kêu gọi
1 Khôn ngoan đã chẳng kêu gào?
Thông hiểu đã chẳng lên tiếng?
2 Khôn ngoan đứng trên đỉnh cao, bên đường,
tại ngã tư,
3 bên các cổng, lối vào thành,
trên các đường vào, khôn ngoan hô hoán:
"4 Ta gọi chính các ngươi, hỡi người đời,
và tiếng ta ngỏ cùng con cái loài người.
5 Kẻ ngây ngô, hãy học lấy tinh tế,
người ngu xuẩn, hãy học lấy lẽ khôn.
6 Hãy nghe: Ta có nhiều điều quan trọng phải nói với các ngươi,
và môi miếng ta mở ra nói lời ngay thẳng.
7 Bởi, chính sự thật, miệng ta loan báo;
ác độc là đồ tởm đối với môi miếng ta!
8 Mọi lời từ miệng ta đều theo đường chính trực,
không chút sai quấy hay xiêu vẹo.
9 Tất cả đều ngay thật đối với kẻ hiểu,
và thẳng thắn đối với người đã tìm được hiểu biết.
10 Hãy nắm lấy huấn dục của ta, hơn là tiền bạc,
hiểu biết hơn là vàng ròng.
11 Bởi khôn ngoan thì giá trị hơn châu ngọc,
và chẳng có gì trong những cái người ta ao ước sánh bằng".
Kho tàng của khôn ngoan
"12 Ta, khôn ngoan, ta ở với tinh tế,
và ta có khoa tính toán đắn đo.
13 Lòng kính sợ Yavê, ấy là thù ghét sự dữ.
Ta thù ghét kiêu ngạo, xấc xược, hành vi đốn mạt,
và miệng vạy vò.
14 Thuộc về ta mưu trí và khôn khéo,
ta là trí tuệ; quyền năng thuộc về ta!
15 Nhờ ta, các vua chúa cai trị
và các vương công ban hành điều ngay chính;
16 Nhờ ta, các quan chức,
bậc vương giả và thẩm phán quản cai.
17 Ta, ta mến kẻ mến ta,
và những ai tìm ta sẽ gặp ta.
18 Nơi ta, giàu sang và vinh hiển,
những của vững bền và công chính.
19 Trái trăng của ta tốt hơn vàng ròng, vàng luyện,
và sản phẩm của ta, hơn bạc nguyên chất.
20 Ta bước đi trong đường của công chính,
trong nẻo của chính trực,
21 để mưu hạnh phúc cho kẻ mến ta,
và chất đầy kho báu của chúng.
Khôn ngoan và tạo dựng
"22 Yavê đã dựng nên ta, tiên thường của công trình Người,
trước mọi công trình cổ xưa của Người.
23 Từ đời đời, ta đã được tấn phong,
ngay từ đầu, trước khi đất khai sinh.
24 Khi các hỗn mang chưa có, ta đã được sinh ra,
khi chưa có các suối nước ứ tràn.
25 Trước khi núi non được cắm trồng,
trước gò nỗng, ta đã được sinh ra.
26 Khi Người chưa làm ra đất và đồng nội
và những hạt bụi đầu tiên của thế giới.
27 Khi Người thiết lập trời, ta có đó,
khi Người vạch vòng tròn trên mặt Hỗn mang,
28 khi Người làm mây tụ lại trên cao,
khi Người làm căng lên các dòng suối của Hỗn mang,
29 khi Người vạch ranh giới cho biển,
để nước khỏi tràn bờ,
khi Người vạch nền móng của đất,
30 Ta ở bên Người như đứa trẻ được quý mến,
và ngày ngày ta là nguồn vui sướng của Người,
chơi giỡn trước mặt Người mọi thời;
31 chơi giỡn trên mặt đất
và tìm thấy vui thú nơi con cái loài người.
32 Vậy bây giờ, hỡi các con, hãy nghe ta;
phúc thay những kẻ theo đường của ta!
33 Hãy nghe huấn dục và nên khôn ngoan,
chớ khinh rẻ nó.
34 Phúc thay kẻ nghe ta,
ngày ngày canh thức nơi cửa [nhà] ta,
và nắm giữ các trụ cửa của ta.
35 Bởi kẻ tìm thấy ta đã tìm thấy sự sống,
và lãnh nhận ân đức của Yavê;
36 nhưng kẻ phạm đến ta là tự hại chính mình,
tất cả những kẻ ghét bỏ ta đều yêu mến cái chết.
Bữa tiệc của khôn ngoan
1 Khôn ngoan đã xây nhà cho mình,
Ngài đã đẽo bảy cây cột,
2 Ngài đã hạ súc vật, hãm rượu,
Ngài cũng đã dựng bàn.
3 Ngài đã phái các nữ tì
và rao truyền trên ngọn các đỉnh cao của thành phố:
"4 Ai là kẻ ngây ngô, hãy qua đây!"
Với kẻ dại khờ, Ngài nói:
"5 Hãy đến! Hãy ăn bánh của ta,
và uống rượu ta đã hãm.
6 Hãy trút bỏ ngây ngô và các ngươi sẽ sống,
và hãy bước thẳng trong đường của hiểu biết".
Chống lại kẻ nhạo báng
7 Người sửa trị kẻ nhạo báng, chuốc lấy khinh khi,
và kẻ quở mắng quân gian ác, chuốc lấy sỉ nhục.
8 Chớ quở mắng quân gian ác, kẻo nó thù ghét ngươi;
hãy quở mắng người khôn, nó sẽ mến chuộng ngươi.
9 Cho người khôn, nó sẽ trở nên khôn ngoan hơn nữa,
huấn dục người chính trực, nó sẽ được thêm hiểu biết.
10 Khởi đầu của khôn ngoan là lòng kính sợ Yavê!
Và hiểu biết của Ðấng Thánh, đó là trí hiểu.
11 Bởi vì nhờ ta, ngày của ngươi thêm nhiều,
và năm [tháng] cuộc sống sẽ gia tăng cho ngươi.
12 Nếu ngươi khôn ngoan, ấy là ngươi khôn ngoan cho chính ngươi,
và nếu ngươi nhạo báng, chỉ mình ngươi gánh chịu khổ hình.
Ngu xuẩn mời gọi
13 Bà Ngu xuẩn thì hiếu động,
ngây ngô và chẳng biết gì.
14 Nàng ngồi nơi cửa nhà nàng,
trên một cái ngai, tại các đỉnh cao của thành phố,
15 để hô hoán kẻ qua đường,
những kẻ thẳng đường mà đi:
"16 Ai là kẻ ngây ngô, hãy qua đây!"
Và với kẻ khờ dại, nàng nói:
"17 Nước kín thì dịu ngọt,
và bánh ăn vụng thì ngon lành".
18 Và nó chẳng biết là các bóng ma có đó
và các khách của nàng thì ở đáy âm ti.
1 Cách ngôn của Salômon.
Con ngoan làm vui lòng cha,
Con ngu xuẩn làm cực lòng mẹ.
2 Của phi nghĩa chẳng sinh lợi gì,
nhưng công bằng giải thoát khỏi cái chết.
3 Yavê chẳng bỏ đói người công chính,
nhưng Người trấn áp lòng tham của phường gian ác,
4 Bàn tay uể oải làm ra nghèo khó,
bàn tay người mẫn cán làm nên giàu sang.
5 Kẻ thu tập trong mùa hè là người khôn ngoan,
kẻ mê ngủ trong mùa gặt là phường trơ tráo.
6 Chúc lành xuống trên đầu người chính trực!
nhưng miệng quân gian ác che đậy hung bạo.
7 Ký ức người chính trực được chúc lành,
còn danh phường gian ác thì vữa tan.
8 Lòng khôn ngoan đón nhận giáo huấn,
nhưng người môi miếng điên dại đi tới diệt vong.
9 Kẻ đi đường liêm chính đi trong an toàn,
còn kẻ theo đường vạy vò sẽ bị lột mặt nạ.
10 Kẻ nháy mắt gây nên khổ não,
nhưng người quở trách thẳng mặt đem lại an bình.
11 Nguồn sự sống: Miệng người chính trực,
nhưng miệng quân gian ác che đậy hung bạo.
12 Hận thù nhen nhúm gây gỗ,
lòng mến phủ lấp mọi tội lỗi.
13 Trên môi miếng người hiểu biết có khôn ngoan,
nhưng có gậy trên lưng kẻ khờ dại.
14 Người khôn ngoan tích lũy hiểu biết,
nhưng miệng kẻ điên dại là đổ vỡ kề bên.
15 Sản nghiệp người giàu, đó là thành lũy của nó,
cái khổ của người yếu, ấy là sự thiếu thốn của họ.
16 Thành quả của người chính trực đem lại sự sống,
thành quả của quân gian ác đem lại tội lỗi.
17 Kẻ quan tâm tới lời quở trách, đi theo sinh lộ,
người khinh dễ lời răn, lạc lối lầm đường.
18 Môi miếng của kẻ điêu ngoa che dấu hận thù,
người buông lời vu khống là tên ngu xuẩn.
19 Nhiều lời, chẳng khỏi lầm lỗi,
người giữ mồm giữ miệng là kẻ khôn ngoan.
20 Lưỡi người chính trực là bạc ròng,
lòng phường gian ác chẳng đáng bao nhiêu.
21 Môi người chính trực nuôi cả đoàn lũ,
nhưng phường ngu dại chết vì thiếu trí khôn.
22 Chính chúc lành của Yavê làm nên giàu có,
khó nhọc kèm theo cũng chẳng thêm thắt gì!
23 Ðối với kẻ ngu xuẩn, phạm tội ác chỉ là trò chơi,
như thể trau dồi khôn ngoan đối với người hiểu biết.
24 Quân gian ác ghét của nào được của ấy,
được ban cho người chính trực, điều họ ước mong.
25 Bão táp thổi qua, gian ác chẳng còn,
nhưng người chính trực, nền móng đời đời.
26 Như dấm chua (ê) răng, khói (cay) mắt,
kẻ lười biếng đối với người sai phái nó.
27 Kính sợ Yavê tăng thêm số ngày,
nhưng năm tháng của quân gian ác sẽ phải rút ngắn.
28 Trông cậy của người công chính là vui mừng,
nhưng hy vọng của phường gian ác sẽ tiêu tan.
29 Ðường Yavê là nơi ẩn náu của người công chính,
là điêu tàn cho kẻ làm ác.
30 Người chính trực chẳng hề bị lay chuyển,
nhưng phường gian ác sẽ chẳng lưu lại trong xứ.
31 Miệng người chính trực diễn đạt khôn ngoan,
nhưng lưỡi hư đốn sẽ bị cắt đi.
32 Môi người chính trực tiết ra điều nhân nghĩa,
miệng phường gian ác, điều hư đốn.
1 Cán cân man trá, Yavê nhờm tởm,
quả cân chính xác được Người tán trợ.
2 Ngạo mạn kéo theo khinh bỉ,
nhưng khôn ngoan ở với kẻ khiêm nhu.
3 Người ngay thẳng để liêm chính dẫn dắt,
ác tà đưa kẻ bội phản đến chỗ diệt vong.
4 Của cải ra vô dụng trong ngày thịnh nộ,
nhưng công chính giải thoát khỏi cái chết.
5 Công chính của người hoàn thiện phạt bằng đường đi,
quân gian ác vấp té trên ác tà của nó.
6 Công chính của người ngay thẳng giải thoát họ,
phường bội phản vướng mắc trong lòng tham của chúng.
7 Khi quân gian ác chết đi, tin tưởng nó thành mây khói,
và hy vọng đặt trong của cải cũng tiêu tan.
8 Người công chính thoát khỏi lo âu khốn khổ,
quân gian ác lại sa vào trám chỗ.
9 Bởi miệng lưỡi, quân vô đạo hủy hoại người đồng loại,
bởi hiểu biết, người công chính thoát nạn.
10 Khi hàng công chính hạnh phúc, cả thành hoan vui,
khi phường gian ác bị diệt, thì này tiếng reo hò mừng rỡ.
11 Thành dựng lên bởi chúc lành của người ngay thẳng,
miệng quân gian ác làm thành sụp đổ.
12 Kẻ khinh chê đồng loại là thiếu khôn ngoan,
người hiểu biết nín thinh.
13 Kẻ ác miệng giãi bày điều kín ẩn,
người kín đáo giữ kín câu truyện.
14 Thiếu lãnh đạo, một dân sụp đổ:
Thành công nhở ở số nhiều tư vấn.
15 Kẻ bảo lãnh cho người xa lạ sẽ gặp họa tai,
nhưng người chẳng ưa ngoéo tay sẽ được an toàn.
16 Người đàn bà duyên dáng đoạt được vinh hiển,
người đàn ông nghị lực đoạt được giàu sang.
17 Người nhân từ làm điều tốt lành cho chính mình,
người độc ác làm khổ chính bản thân.
18 Kẻ gian ác sinh lợi hư ảo,
kẻ gieo công chính lãnh công vững bền.
19 Kẻ thi hành công chính đi đến sự sống,
người đeo đuổi điều ác đi vào cõi chết.
20 Kẻ lòng dạ vạy vò, Yavê nhờm tởm!
Người mến chuộng kẻ theo đường liêm chính.
21 Ðã hẳn, quân gian ác sẽ chẳng khỏi bị trừng phạt,
nhưng dòng dõi người công chính sẽ vô sự.
22 Vòng vàng nơi mõm heo:
Thế đó, người đàn bà đẹp nhưng thiếu hiểu biết.
23 Người công chính chỉ ước ao điều lành,
điều đợi chờ phường gian ác, ấy là thịnh nộ.
24 Kẻ cho nhiều lãnh nhiều,
kẻ thu vét vô chừng mực chỉ đi đến thiếu thốn.
25 Lòng tốt sẽ được no thỏa,
và kẻ cho người uống sẽ được uống no đầy.
26 Kẻ đầu cơ lúa thóc, dân chúng nguyền rủa,
nhưng chúc lành xuống trên đầu kẻ bán ra.
27 Kẻ nhắm điều tốt lành tìm được xót thương,
còn kẻ theo đuổi điều ác, sẽ sa vào điều ác.
28 Kẻ tin cậy nơi của cải sẽ ngã gục,
hàng công chính mọc lên tàu lá.
29 Kẻ xáo trộn nhà sẽ thừa hưởng gió,
và kẻ điên dại sẽ làm tôi tớ cho người khôn ngoan.
30 Hoa quả của công chính là cây sự sống,
người khôn ngoan cầm giữ sinh mạng.
31 Nếu người công chính lãnh nhận công nghiệp trên đất,
huống hồ người gian ác và quân tội lỗi!
1 Kẻ mến khiển trách, mến hiểu biết,
kẻ không ưa quở mắng là phường ngu dại.
2 Người tốt lành được lòng Yavê,
kẻ giảo quyệt, Người lên án.
3 Lòng độc ác chẳng làm người ta nên vững,
nhưng rễ của người ngay chính chẳng gì lay chuyển.
4 Người nội trợ giỏi là triều thiên của chồng,
nhưng người đàn bà mất nết như sâu quảng trong xương nó.
5 Dự tính của người công chính là công bằng,
mưu đồ của kẻ gian ác là lừa đảo.
6 Lời nói của phường gian ác là cạm bẫy giết người,
nhưng miệng người ngay thẳng giải thoát họ.
7 Vừa bị lật đổ, quân gian ác chẳng còn,
nhưng cửa nhà bậc công chính còn đứng vững.
8 Người ta được khen ngợi tùy theo sự hiểu biết của mình,
nhưng lòng dạ vạy vò làm mồi cho khinh chê.
9 Làm dân quèn mà có một người hầu hạ,
còn hơn kẻ vênh váo mà thiếu bánh ăn.
10 Người công chính biết cả nhu cầu của bầy súc vật mình,
nhưng tàn bạo, lòng dạ quân gian ác.
11 Kẻ canh tác đất đai mình sẽ no đầy bánh ăn,
kẻ theo đuổi phù phiếm là thiếu trí hiểu.
12 Quân vô đạo ham muốn lưới của phường gian ác,
nhưng rễ của hàng công chính đứng vững.
13 Bẫy giết người trong tội ác của môi miếng,
nhưng người công chính thoát khỏi hiểm nguy.
14 Bởi thành quả của miệng lưỡi,
con người được no đầy tốt lành,
và người ta được thưởng phạt tùy theo công việc làm.
15 Kẻ điên dại thấy đường mình đi thẳng tắp,
nhưng người khôn ngoan lắng nghe lời khuyên nhủ.
16 Kẻ điên dại bộc lộ ngay sự phật ý của mình,
nhưng người khôn khéo che đậy sự xúc phạm.
17 Người say mê ngay thật tỏ bày điều ngay chính,
nhưng kẻ chứng gian chỉ là gạt gẫm.
18 Lời nói không suy xét đâm thủng như lưỡi kiếm,
nhưng lưỡi người khôn ngoan làm lành vết thương.
19 Môi chân thật vững bền mãi mãi,
lưỡi điêu ngoa, chỉ trong chốc lát.
20 Gạt gẫm, nơi lòng dạ kẻ toan tính sự dữ,
nhưng vui mừng, nơi người khuyên nhủ bình an.
21 Họa tai chẳng đến với người công chính,
nhưng phường gian ác ngút đầy hoạn nạn.
22 Môi miếng điêu ngoa, Yavê nhờm tởm,
Người mến thương kẻ hành động chân thành.
23 Người khôn giấu điều mình biết,
lòng kẻ ngu xuẩn rao báo sự điên rồ của mình.
24 Quyền sai khiến nơi tay người mẫn cán,
khổ dịch là (phần) nơi tay kẻ biếng nhác.
25 Lòng phiền muộn làm con người suy nhược,
nhưng một lời lành làm con người phấn chấn.
26 Người công chính dẫn đường cho bạn mình,
nhưng đường phường gian ác làm họ lạc lối.
27 Biếng nhác chẳng có thú săn mà quay,
nhưng mẫn cán là kho tàng quý giá của con người.
28 Trên đường công chính: Sự sống;
lối phường hư đốn dẫn đến diệt vong.
1 Con ngoan mến chuộng lời cha quở mắng,
kẻ nhạo báng chẳng nghe lời khiển trách.
2 Bởi hoa quả của miệng lưỡi,
con người nuôi mình bằng của tốt lành,
nhưng ao ước của phường bội phản, ấy là hung bạo.
3 Kẻ giữ miệng, giữ được sự sống,
người môi toác hoác đến chỗ diệt vong.
4 Kẻ biếng nhác ham muốn, nhưng ước muốn luống công,
còn ước muốn của người mẫn cán sẽ được đong đầy.
5 Người công chính ghét lời gian dối,
còn quân gian ác làm nhục và phỉ báng.
6 Công chính giữ gìn người theo đường liêm chính,
tội lỗi làm quân gian ác diệt vong.
7 Có kẻ làm bộ giàu mà chẳng có gì,
có người ra vẻ nghèo mà có nhiều của.
8 Tiền chuộc một nhân mạng là của cải của nó;
nhưng kẻ nghèo chẳng nghe lời trách mắng.
9 Ánh sáng của hàng công chính thì hoan vui,
còn đèn của phường gian ác thì tắt lụi.
10 Ngạo mạn chỉ sinh gây gỗ,
khôn ngoan ở với kẻ nghe lời khuyên nhủ.
11 Giàu mau, nghèo chóng,
kẻ thu góp dần dần làm nên sản nghiệp.
12 Hy vọng triển hoãn: Lòng đau,
ước mong thành tựu: Cây sự sống.
13 Ai coi rẻ lời nói sẽ phải diệt vong,
người kính trọng giáo huấn sẽ được khen thưởng.
14 Giáo huấn của bậc khôn ngoan là nguồn sự sống,
để tránh khỏi các cạm bẫy của sự chết.
15 Lương tri gây ân đức,
nhưng đường kẻ bội phản làm chúng diệt vong.
16 Mọi người khôn ngoan hành động trong ý thức,
người ngu xuẩn phô bày sự điên dại.
17 Sứ giả gian ác sa vào hoạn nạn,
sứ giả trung tín làm lành vết thương.
18 Kẻ bỏ ngoài tai lời quở mắng sẽ lãnh khốn cùng và sỉ nhục,
người để tâm đến lời khiển trách sẽ được hiển vinh.
19 Ước mong thành tựu làm làm dịu cho hồn,
lìa bỏ điều dữ, người ngu xuẩn nhờm ghét.
20 Ði với người khôn ngoan thành khôn ngoan,
lui tới phường ngu xuẩn nên đồi bại.
21 Họa tai đuổi theo phường tội lỗi,
hạnh phúc thưởng khen hàng công chính.
22 Người lành để của cho tới đời cháu,
sản nghiệp phường tội lỗi về tay người công chính.
23 Ðất kẻ nghèo vỡ ra đầy dẫy của ăn,
nhưng có kẻ diệt vong vì thiếu công bằng.
24 Kẻ kiêng roi vọt là ghét con mình,
người thương con rộng tay sửa phạt.
25 Người công chính ăn và no thỏa,
bụng kẻ gian ác gào đói.
1 Lời đáp dịu dàng làm nguôi cơn giận,
lời nói tổn thương khêu thêm giận dữ.
2 Lưỡi hàng khôn ngoan giải bày hiểu biết,
miệng phường ngu xuẩn xổ điều điên dại.
3 Mắt Yavê mọi nơi mọi chốn,
quan sát kẻ dữ người lành.
4 Lưỡi dịu hòa là cây sự sống,
lưỡi đồi bại bẻ gãy tâm can.
5 Người điên khinh rẻ lời Cha quở phạt,
kẻ lưu tâm tới lời khiển trách là người khôn ngoan.
6 Nhà người công chính, của cải dồi dào,
nhưng lợi tức của phường gian ác là nguồn âu lo.
7 Môi kẻ khôn ngoan rắc gieo hiểu biết,
nhưng lòng dạ quân ngu xuẩn chẳng có vậy.
8 Lễ tế của phường gian ác, Yavê nhờm tởm,
nhưng lời kinh của người ngay thẳng
là nguồn dịu ngọt của Người.
9 Hành vi quân gian ác, Yavê nhờm tởm;
nhưng Người mến chuộng kẻ dõi theo công chính.
10 Kẻ lạc đường, hình phạt nghiêm khắc,
người ghét lời quở trách, sẽ diệt vong.
11 Cả âm ti và địa ngục còn ở trước Yavê:
Huống hồ lòng dạ của con cái loài người!
12 Kẻ nhạo báng chẳng ưa quở mắng,
và chẳng tới với người khôn ngoan.
13 Lòng vui tươi, mặt mày tốt lành,
dạ sầu muộn, trí bạc nhược.
14 Lòng sáng suốt kiếm tìm hiểu biết,
miệng phường ngu xuẩn nhấm nháp dại điên.
15 Ðối với kẻ nghèo, mọi ngày đều xấu,
với lòng hoan vui, tiệc vui khôn cùng.
16 Ít với lòng kính sợ Yavê,
còn hơn kho tàng giàu sang với lo âu khắc khoải.
17 Ðĩa rau với tình thương mến,
còn hơn bò béo với hận thù.
18 Người nổi nóng gây ra cãi cọ,
người nhẫn nhục làm nguôi cơn gây gổ.
1 Lời đáp dịu dàng làm nguôi cơn giận,
lời nói tổn thương khêu thêm giận dữ.
2 Lưỡi hàng khôn ngoan giải bày hiểu biết,
miệng phường ngu xuẩn xổ điều điên dại.
3 Mắt Yavê mọi nơi mọi chốn,
quan sát kẻ dữ người lành.
4 Lưỡi dịu hòa là cây sự sống,
lưỡi đồi bại bẻ gãy tâm can.
5 Người điên khinh rẻ lời Cha quở phạt,
kẻ lưu tâm tới lời khiển trách là người khôn ngoan.
6 Nhà người công chính, của cải dồi dào,
nhưng lợi tức của phường gian ác là nguồn âu lo.
7 Môi kẻ khôn ngoan rắc gieo hiểu biết,
nhưng lòng dạ quân ngu xuẩn chẳng có vậy.
8 Lễ tế của phường gian ác, Yavê nhờm tởm,
nhưng lời kinh của người ngay thẳng
là nguồn dịu ngọt của Người.
9 Hành vi quân gian ác, Yavê nhờm tởm;
nhưng Người mến chuộng kẻ dõi theo công chính.
10 Kẻ lạc đường, hình phạt nghiêm khắc,
người ghét lời quở trách, sẽ diệt vong.
11 Cả âm ti và địa ngục còn ở trước Yavê:
Huống hồ lòng dạ của con cái loài người!
12 Kẻ nhạo báng chẳng ưa quở mắng,
và chẳng tới với người khôn ngoan.
13 Lòng vui tươi, mặt mày tốt lành,
dạ sầu muộn, trí bạc nhược.
14 Lòng sáng suốt kiếm tìm hiểu biết,
miệng phường ngu xuẩn nhấm nháp dại điên.
15 Ðối với kẻ nghèo, mọi ngày đều xấu,
với lòng hoan vui, tiệc vui khôn cùng.
16 Ít với lòng kính sợ Yavê,
còn hơn kho tàng giàu sang với lo âu khắc khoải.
17 Ðĩa rau với tình thương mến,
còn hơn bò béo với hận thù.
18 Người nổi nóng gây ra cãi cọ,
người nhẫn nhục làm nguôi cơn gây gổ.
19 Ðường người biếng nhác như hàng dậu gai,
nẻo người ngay thẳng là đường cái quan.
20 Con khôn làm nguôi lòng cha,
người xuẩn dể khinh cả mẹ.
21 Ðiên dại là niềm vui của người khờ dại,
người khôn cứ thẳng đường mà đi.
22 Thiếu bàn bạc, dự tính thất bại,
thành công nhờ nhiều người khuyên nhủ.
23 Vui cho con người, lời đáp xuất phát từ miệng,
quả tốt lành, câu trả lời phải lúc!
24 Người khôn theo đường sự sống dẫn lên cao,
để tránh xa âm ti phía dưới.
25 Yavê giật sập nhà phường kiêu căng,
nhưng Người dựng lại mốc phân ranh của người góa bụa.
26 Những mưu tính xấu xa, Yavê nhờm tởm,
nhưng lời lẽ hiền từ quả sạch trong.
27 Kẻ tham của cướp bóc xáo trộn nhà cửa,
người chẳng ưa cúng lễ sẽ sinh tồn.
28 Lòng người công chính gẫm suy câu trả lời,
miệng phường gian ác tuôn xổ lời xấu xa.
29 Yavê xa lánh phường gian ác,
nhưng Người lắng nghe lời kinh của người công chính.
30 Ánh mắt trong sáng làm lòng hoan vui,
tin vui hồi sinh sức lực.
31 Tai nghe lời quở mắng lành mạnh,
có được chốn ở giữa hàng khôn ngoan.
32 Người vất bỏ lời sửa trị tự coi nhẹ mình,
người nghe lời quở mắng tích lũy thêm hiểu biết.
33 Lòng kính sợ Yavê là khoa khôn ngoan,
trước vinh quang có khiêm tốn.
1 Những mưu tính lòng dạ của con người,
nhưng câu trả lời đến từ Yavê.
2 Mọi con đường của con người
đều tinh sạch trước mắt con người.
nhưng chính Yavê cân nhắc lòng dạ.
3 Hãy phú cho Yavê mọi công trình của ngươi,
và mọi dự tính của ngươi sẽ được thực hiện.
4 Yavê làm mỗi cái theo cùng đích của nó,
và cả quân gian ác cho ngày họa tai.
5 Mọi lòng cuồng ngạo, Yavê nhờm tởm,
chắc chắn sẽ chẳng khỏi bị phạt.
6 Người ta đền tội bởi trung tín và tín nghĩa,
bởi lòng kính sợ Yavê, người ta lánh xa sự dữ.
7 Khi Yavê hài lòng về hành vi của người nào,
Người giao hòa nó với chính địch thù của nó.
8 Thà ít mà công chính,
hơn lời lãi dư đầy mà bất công.
9 Lòng người suy tính về đường mình đi,
nhưng chính Yavê cho bước chân nên mạnh.
10 Sấm ngôn ở miệng vua,
trong phân xử, miệng ngài chẳng khiếm nhiệm.
11 Cân và các cân chính xác thuộc Yavê,
mọi quả cân trong túi đều là công trình của Người.
12 Làm sự dữ là điều nhờm tởm đối với các vua,
bởi ngai vàng thiết lập trên công chính.
13 Môi miếng công chính được vua đoái tình,
ngài mến chuộng kẻ nói năng ngay thật.
14 Cơn thịnh nộ của vua là sứ giả của sự chết,
nhưng người khôn ngoan làm nguôi lòng ngài.
15 Khi nhan vua ngời sáng, ấy là sống,
và lòng nhân hậu của ngài như trận mưa xuân.
16 Thu tập khôn ngoan có giá hơn vàng ròng,
thu tập hiểu biết quý hơn bạc.
17 Ðường người ngay thẳng, ấy là lánh xa sự dữ,
kẻ canh chừng đường mình đi bảo toàn sự sống.
18 Kiêu ngạo đi trước, suy tàn theo sau,
và lòng ngạo nghễ đi trước đổ vỡ.
19 Ở khiêm nhu với người nghèo khốn,
hơn chia của hôi được với phường kiêu căng.
20 Kẻ chú tâm nghe lời sẽ tìm thấy hạnh phúc,
và hạnh phúc thay, kẻ phó thác nơi Yavê.
21 Người lòng khôn ngoan được cao rao và thông suốt,
và môi miếng dịu dàng tăng thêm hiểu biết.
22 Người có lương tri có được nguồn sống,
nhưng điên dại là hình phạt kẻ điên.
23 Lòng khôn ngoan khiến miệng nên khéo léo
và môi miếng thêm nhiều hiểu biết.
24 Lời lẽ dễ thương làm một tầng mật ong:
Dịu dàng nơi cổ và lành mạnh cho thể xác.
25 Có đường thấy thì thẳng,
nhưng cuối cùng, ấy chính là đường dẫn tới sự chết.
26 Nỗi thèm thuồng giúp người lao động,
bởi miệng thúc (tay làm).
27 Kẻ vô loại đào bới họa tai
và trên môi miếng nó như có lửa bỏng.
28 Người gian gieo rắc bất hòa,
và người thèo lẻo chia rẽ cả bạn thân tình.
29 Người hung bạo quyến rũ đồng loại mình
và dẫn vào con đường chẳng lành.
30 Kẻ nhắm mắt tính toan điều xảo quyệt,
người mím môi, tội ác đã thực hiện.
31 Tóc bạc là triều thiên vinh hiển,
người ta gặp được trên đường công chính.
32 Người nhẫn nhục thắng bậc anh hùng,
người tự chủ có giá hơn người chiếm được thành.
33 Người ta gieo quẻ trong nếp áo,
nhưng mọi quyết định đều do nơi Yavê.
1 Một miếng bánh khô mà yên hàn,
hơn một nhà đầy thịt mà bất hòa.
2 Một người tôi tớ khôn ngoan hơn đứa con trâng tráo,
nó sẽ chia phần gia nghiệp với anh em.
3 Có lò đúc cho bạc, có hỏa lò cho vàng,
nhưng để thử lòng dạ, có Yavê.
4 Kẻ làm ác chú tâm vào môi miếng bất chính,
người điêu ngoa lắng tai nghe miệng lưỡi đồi bại.
5 Kẻ nhạo báng người nghèo hèn nhục mạ Ðấng tạo ra nó,
kẻ diễu cợt người hoạn nạn sẽ chẳng thoát khỏi hình phạt.
6 Triều thiên của người già là con của con cái,
và cha là mối hãnh diện của con.
7 Ngôn ngữ tao nhã chẳng hợp với người ngu,
và lưỡi điêu ngoa lại càng bất xứng với hàng vương giả.
8 Quà biếu là bùa cho người sử dụng,
quay về bên nào, nó cũng thành công.
9 Kẻ phủ lấp một lỗi lầm gây tình bằng hữu,
kẻ nhắc lại một điều phân rẽ người thân thiết.
10 Một lời quở trách có tác dụng trên người hiểu biết,
hơn một trăm roi trên người ngu xuẩn.
11 Quân gian ác chỉ tìm phản loạn,
nhưng một sứ giả bạo tàn sẽ được gửi đến với nó.
12 Thà gặp phải con gấu cái bị bắt mất con,
còn hơn kẻ ngu xuẩn trong cơn điên dại!
13 Kẻ lấy ác báo ân,
họa tai sẽ chẳng rời khỏi nhà nó.
14 Mở cuộc gây gổ ví thể tháo nước,
hãy bãi nại trước khi vụ kiện bùng nổ.
15 Tha bổng thủ phạm và kết án người ngay chính,
cả hai điều, Yavê cùng nhờm tởm.
16 Ích gì, bạc trong tay người ngu xuẩn?
Ðể mua khôn ngoan ư? Nó chẳng có lòng dạ!
17 Một người bạn mọi thời đều yêu mến,
một người anh em ra đời là cho lúc khốn quẫn.
18 Chẳng phải người khôn, kẻ ngoéo tay
và bảo lãnh cho người đồng loại.
19 Chuộng gây gỗ là chuộng tội lỗi,
kẻ nâng cao cửa vun trồng đổ vỡ.
20 Kẻ lòng dạ vạy vò chẳng tìm thấy hạnh phúc,
người miệng lưỡi đồi bại sẽ rơi vào họa tai.
21 Kẻ sinh con ngu xuẩn, sinh sầu muộn,
cha kẻ ngu dại, chẳng chút niềm vui.
22 Lòng vui tươi, liều thuốc linh nghiệm.
Tâm trí liệt nhược làm khô xương cốt.
23 Quân gian ác nhận quà biếu trộm vụng
để bẻ cong đường lối công bằng.
24 Người hiểu biết đặt khôn ngoan trước mắt,
nhưng mắt của người ngu xuẩn ở tận mút cùng mặt đất.
25 Con ngu xuẩn, nỗi cực của cha,
và niềm cay đắng cho người đã sinh đẻ nó.
26 Phạt vạ người công chính đã chẳng tốt lành,
nhưng đánh đập hàng vương công quả là vượt giới hạn.
27 Kẻ biết giữ miệng là người hiểu biết,
người bình tĩnh là người thông hiểu.
28 Ngay cả người ngu, nếu biết nín thinh,
cũng được coi là khôn ngoan,
là thông suốt, nếu biết giữ miệng lưỡi.
1 Kẻ sống tách biệt sống theo sở thích,
nó nổi sùng trước mọi lời khuyên.
2 Người ngu chẳng ưa hiểu biết,
mà (ưa) giãi bày tính khí.
3 Gian ác tới, xúc phạm cũng tới,
với khinh dễ, ô nhục.
4 Nước sâu, lời con người;
thác nước tràn bờ, một suối khôn ngoan.
5 Chẳng tốt lành khi nâng đỡ quân gian ác,
để làm hại người công chính trong khi xét xử.
6 Môi miếng người ngu xuẩn đưa đến kiện tụng
và miệng nó kêu gọi roi vọt.
7 Miệng người ngu xuẩn là sự đổ vỡ của nó
và môi miếng nó, cạm bẫy cho mạng sống nó.
8 Lời nói của kẻ mách lẻo như của ngọt ngào,
chúng trôi xuống tận đáy lòng dạ.
9 Kẻ biếng nhác trong công việc
là anh em của người phá hoại.
10 Ðồn kiên cố: Danh Yavê!
Người công chính chạy trốn và được an toàn.
11 Sản nghiệp người giàu, đó là thành lũy của nó:
Ðó là một bức tường cao, nó nghĩ vậy.
12 Trước khi đổ vỡ, lòng người nâng cao,
trước vinh quang, có khiêm tốn.
13 Kẻ trả lời trước khi nghe,
chuốc lấy điên dại và thẹn thùng.
14 Lòng trí con người có thể chịu đựng tật bệnh,
nhưng lòng trí bạc nhược, ai nào sẽ nâng dậy?
15 Lòng thông minh thu tập hiểu biết,
tai kẻ khôn ngoan đi tìm hiểu biết.
16 Quà biếu mở đường
và đặt kẻ biếu trước mặt người lớn.
17 Kẻ biện hộ đầu tiên có lý,
phe đối nghịch xuất hiện lột mặt nạ nó.
18 Quẻ thăm chấm dứt tranh tụng
và quyết định giữa người quyền thế.
19 Một người anh em bị xúc phạm còn hơn một thành kiên cố
và các cuộc tranh tụng như then chốt cổng thành.
20 Bằng hoa quả miệng lưỡi, con người no dạ,
nó no nê bằng hoa quả môi miếng.
21 Chết và sống đều do cái lưỡi,
những kẻ yêu mến nó sẽ được ăn hoa quả của nó.
22 Tìm được người vợ là tìm thấy hạnh phúc,
và lãnh nhận một ân đức từ Yavê.
23 Người nghèo khó nói bằng năn nỉ,
người giàu trả lời cứng cỏi.
24 Có (loại) bạn đưa đến đổ vỡ
nhưng cũng có bạn gắn bó hơn anh em.
1 Kẻ nghèo đi theo đường liêm chính
thì hơn người có môi miếng vạy vò
và chỉ là một đứa ngu xuẩn.
2 Không hiểu biết, lòng nhiệt thành chẳng phải điều tốt,
kẻ vội vã chẳng tới đích.
3 Sự điên dại của con người, làm hành vi nó ra hư đốn
và lòng nó nổi sùng với chính Yavê.
4 Giàu sang gia tăng bè bạn,
nhưng người nghèo mất cả người bạn mình đã có.
5 Chứng gian sẽ chẳng khỏi bị phạt,
kẻ nói láo sẽ chẳng thoát.
6 Người rộng rãi lắm kẻ nịnh hót,
và mọi người đều là bạn của người cho.
7 Người nghèo, mọi anh em đều ghét bỏ,
huống hồ bạn bè, họ lánh xa.
8 Người thu tập khôn ngoan mến chuộng chính mình,
người giữ hiểu biết sẽ tìm thấy hạnh phúc.
9 Chứng gian sẽ chẳng khỏi bị phạt,
kẻ nói láo sẽ diệt vong.
10 Ðời sống phong lưu chẳng hợp với quân ngu xuẩn,
huống hồ nô lệ (đòi) cai trị hàng vương công.
11 Hiểu biết khiến con người nhẫn nại,
và niềm hãnh diện của nó là bỏ qua một sự xúc phạm.
12 Cơn thịnh nộ của vua như tiếng sư tử rống,
nhưng ân đức của ngài như hạt sương trên cỏ.
13 Ðứa con ngu xuẩn, tai ách của cha.
Những cuộc cãi cọ của một người đàn bà,
như máng xối chảy không ngừng.
14 Một mái nhà và của cải là gia tài của cha để lại,
nhưng một người vợ hiểu biết, ấy chính là Yavê ban.
15 Tính lười biếng đẩy (người ta) vào cơn hôn mê,
lòng uể oải sẽ phải đói.
16 Kẻ giữ lịnh truyền, giữ mạng sống mình,
nhưng kẻ dể khinh đường mình sẽ diệt vong.
17 Kẻ bố thí cho người nghèo là cho Yavê vay,
Ðấng sẽ trả lại việc lành.
18 Bao lâu còn hy vọng, hãy sửa trị con người,
nhưng đừng nổi nóng đến nỗi làm nó vong mạng.
19 Người hung bạo lao mình vào phạt vạ;
nêu ngươi dung tha, ngươi gia tăng tội ác nó.
20 Hãy nghe lời khuyên nhủ, hãy lãnh nhận huấn dục
để cuối cùng được khôn ngoan.
21 Những dự tính nơi lòng con người thì nhiều,
nhưng chính kế đồ của Yavê được thể hiện.
22 Ðiều người ta ao ước nơi một người là lòng trung tín;
người ta mến một người nghèo hơn một kẻ điêu ngoa.
23 Lòng kính sợ Yavê đưa đến sự sống
và no đầy, qua đêm chẳng sợ họa tai thăm viếng.
24 Kẻ lười biếng thả tay vào đĩa,
nhưng chẳng thể đưa tay lên miệng.
25 Hãy đánh kẻ nhạo báng và người ngây ngô sẽ nên khôn;
quở mắng một người khôn ngoan, nó sẽ được thêm hiểu biết.
26 Kẻ bạc đãi cha và xua đuổi mẹ
là đứa con bất xứng và ô trọc.
27 Hỡi con, hãy ngừng nghe lời huấn dục
để lạc xa những lời của hiểu biết!
28 Một nhân chứng bất xứng coi rẻ công bằng;
miệng quân gian ác nuốt trôi bất chính.
29 Hình phạt cho phường nhạo báng,
roi vọt cho lưng quân ngu xuẩn.
1 Rượu nhạo báng, chất say ồn ào,
người mắc vào chẳng phải người khôn.
2 Cơn thịnh nộ của vua như tiếng sư tử rống!
Kẻ chọc giận ngài phạm tôi chống lại chính mình.
3 Tránh kiện tụng là một vinh dự cho con người,
nhưng người điên nổi cuồng.
4 Mùa thu, đứa biếng nhác chẳng cấy cầy,
ngày mùa, nó tìm kiếm# nhưng chẳng được chi!
5 Như nước sâu, lời khuyên dạy nơi lòng con người,
người hiểu biết chỉ việc múc lấy.
6 Lắm kẻ tự rêu rao là người tốt lành,
nhưng người trung thức, ai sẽ tìm ra?
7 Người công chính theo đường liêm chính,
phúc thay con cái đến sau họ!
8 Vua ngồi ghế quan tòa,
qua khóe mắt, sàng sẩy mọi xấu xa.
9 Ai có thể nói: "Tôi đã tẩy luyện lòng tôi,
tôi được sạch khỏi mọi tội phạm?"
10 Cân và cân, lường và lường,
Yavê nhờm tởm cả hai.
11 Bởi cách hành động, người thiếu niên để lộ
hành vi của mình sẽ tinh sạch và ngay thẳng hay không.
12 Tai để nghe, mắt để thấy,
cả hai, Yavê đã làm nên.
13 Chớ mê ngủ, kẻo ngươi nên nghèo,
giương mắt lên và ngươi sẽ được bánh no nê.
14 Người mua nói: "Xấu! xấu!"
nhưng bỏ đi, nó tự khen mình.
15 Có vàng và mọi thứ châu ngọc,
nhưng môi miếng khôn ngoan là vật quý giá nhất.
16 Giữ lấy áo nó, bởi nó đã bảo lãnh cho người khác,
hãy giữ lấy nó, vì người xa lạ.
17 Bánh điêu ngoa quả dịu ngọt,
nhưng sau đó miệng đầy sạn.
18 Các dự tính nên vững vàng trong bàn luận:
Hãy giao chiến với những tính toán khôn ngoan.
19 Kẻ vu khống bộc lộ điều thầm kín,
đừng liên kết với kẻ miệng luôn toang toác.
20 Kẻ rủa cha rủa mẹ
sẽ thấy đèn mình tắt lụi giữa tối tăm.
21 Của cải thu tập quá lẹ buổi đầu,
về cuối sẽ chẳng được chúc lành.
22 Chớ nói: "Tôi sẽ báo ác",
hãy chờ Yavê, Người sẽ cứu ngươi.
23 Quả cân và quả cân, Yavê nhờm tởm,
một cán cân lừa bịp, chẳng tốt lành gì!
24 Yavê hướng dẫn bước đi con người,
làm sao con người hiểu được đường đi của Người?
25 Là cạm bẫy cho con người khi nói năng nhẹ dạ:
"Cái này thánh thiêng",
và sau lời khấn ước, lại đắn đo.
26 Vua khôn ngoan sàng sẩy phường gian ác,
và cho lăn bánh xe trên chúng.
27 Thần khí con người, ấy là đèn của Yavê,
nó soi thấu đáy tâm can.
28 Trung tính và tín nghĩa canh phòng bên vua,
và ngài bảo vệ ngai vàng bằng đức công chính.
29 Trang sức của người trẻ, chính là sức mạnh,
huy hoàng của người già, ấy mái tóc bạc.
30 Vết thương đẫm máu là thuốc chữa ác đức
và làn roi thấu tận cùng lòng dạ.
1 Lòng vua như dòng nước chảy trong tay Yavê,
Người nghiêng đổ nơi nào Người muốn.
2 Trước mắt con người, mọi đường đều thẳng,
nhưng Yavê cân nhắc lòng dạ.
3 Thực thi công bằng và chính trực
đối với Yavê, hơn cả lễ tế.
4 Mặt kiêu căng, lòng tự đại,
ánh sáng của phường gian ác chỉ là tội lỗi.
5 Dự tính của người cần mẫn chỉ sinh lợi lộc;
người vội vã chỉ đi đến thiếu thốn.
6 Của cải tích lũy do lưỡi điêu ngoa:
Chỉ là hư không của kẻ tìm kiếm cái chết.
7 Lòng hung bạo cuốn lôi phường gian ác,
bởi chúng từ chối thực thi công bằng.
8 Ðường đi của kẻ phạm tội thì vạy vò,
nhưng ngay thẳng, hành động của người vô tội.
9 Thà ở góc mái nhà,
còn hơn chung nhà với người đàn bà lắm điều nhiều sự.
10 Lòng kẻ gian ác ước ao điều dữ,
đến cả bạn bè cũng chẳng đẹp mắt nó.
11 Hãy sửa trị quân nhạo báng, kẻ ngây ngô nên khôn ngoan;
dạy dỗ người khôn ngoan, nó thêm hiểu biết.
12 Ðấng công chính trông chừng nhà quân gian ác,
Người xô phường gian ác vào họa tai.
13 Kẻ bịt tai trước tiếng kêu của người yếu thế,
đến lượt nó, sẽ kêu gào, nhưng chẳng ai đáp lại.
14 Quà biếu thầm kín làm nguôi cơn giận,
và lễ biếu trườn dưới áo làm giảm cơn thịnh nộ.
15 Người công chính lấy việc thực thi chính trực làm vui,
nhưng đối với phường gian ác, quả là cơn hãi hùng.
16 Kẻ lạc xa đường lối khôn ngoan,
sẽ yên nghỉ giữa nhóm hội của các Bóng ma.
17 Kẻ ham vui sẽ trở nên nghèo túng,
người thích rượu và dầu sẽ chẳng nên giàu có.
18 Ác nhân dùng làm giá chuộc cho người công chính,
kẻ bội phản thế chỗ người chính trực.
19 Thà sống nơi hoang địa
còn hơn sống với một người đàn bà lắm điều và u sầu.
20 Có kho tàng quý báu và dầu trong nhà người khôn ngoan,
nhưng kẻ ngu xuẩn lại ngốn sạch.
21 Kẻ theo đuổi công chính và thương xót
sẽ tìm thấy sự sống, công chính, và vinh dự.
22 Người khôn ngoan tấn công thành trì của dũng sĩ,
và triệt hạ tường lũy thành ấy tin tưởng.
23 Kẻ giữ miệng lưỡi mình,
giữ gìn hồn mình khỏi lo âu khổ sở.
24 Xấc xược và ngạo nghễ, tên nó là "nhạo báng!"
nó hành động trong sự xấc xược thái quá.
25 Ước mong của kẻ biếng nhác khiến nó diệt vong,
bởi bàn tay nó từ chối lao động.
26 Suốt ngày người gian ác thèm khát,
nhưng người công chính cho mà chẳng bao giờ từ chối.
27 Lễ tế của quân gian ác là điều nhờm tởm,
huống hồ khi người ta dâng lễ với ác tâm.
28 Người chứng gian sẽ diệt vong,
nhưng người biết nghe sẽ nói chẳng cùng.
29 Kẻ gian ác làm mặt chau mày đá,
người công chính làm kiên vững đường lối của mình.
30 Trước nhan Yavê, chẳng có khôn ngoan,
trí tuệ hay mưu lược.
31 Người ta trang bị ngựa cho ngày lâm chiến,
nhưng chiến thắng thuộc về Yavê.
1 Danh giá quý hơn của cải;
sự nể vì hơn bạc, hơn vàng.
2 Kẻ giàu, người nghèo gặp nhau:
Cả hai, Yavê đã làm nên.
3 Người khôn thấy họa tai và ẩn mình
kẻ ngây ngô bất kể; chúng phải trả giá.
4 Phần thưởng của đức khiêm tốn là lòng kính sợ Yavê,
của cải, vinh dự và sự sống.
5 Chông gai và cạm bẫy trên đường kẻ vạy vò,
kẻ muốn giữ mạng sống mình thì xa lánh.
6 Tập tành đứa trẻ theo đường nó phải đi,
đến tuổi già, nó cũng chẳng lạc xa.
7 Người giàu chế ngự kẻ nghèo,
kẻ vay mượn làm tôi kẻ cho vay.
8 Kẻ gieo bất chính sẽ gặt họa tai,
và gậy cơn thịnh nộ của nó sẽ đập trên nó.
9 Người hiền từ sẽ được chúc phúc,
bởi nó ban bánh của mình cho người nghèo khó.
10 Hãy đuổi quân nhạo báng đi và cuộc cãi cọ sẽ ngừng,
tranh chấp và lăng nhục sẽ chấm dứt.
11 Kẻ mến chuộng lòng dạ tinh sạch,
và kẻ có miệng duyên, được vua làm bầu bạn.
12 Mắt Yavê bảo vệ sự hiểu biết,
nhưng Người xáo trộn lời lẽ của quân bội phản.
13 Kẻ lười nói: "Bên ngoài có sư tử,
ra đường, tôi sẽ chết mất!"
14 Miệng vợ kẻ khác như hố sâu,
kẻ Yavê ruồng rẫy sẽ rơi vào.
15 Ðiên dại dính liền với lòng dạ đứa trẻ,
roi vọt của giáo dục sẽ gỡ ra.
16 Áp bức kẻ nghèo là làm nó nên giàu,
cho người giàu có là làm nó ra khó.
III. Sưu Tập Lời Các Hiền Nhân17 Lời hàng khôn ngoan.
Hãy lắng tai nghe các lời của ta,
và để lòng dạ vào những điều ta hiểu biết,
18 bởi con sẽ cảm thấy khoan khoái gìn giữ chúng trong lòng,
và cầm chắc trên môi miếng con.
19 Ðể con đặt tin tưởng nơi Yavê,
thì hôm nay, ta cũng sẽ huấn dục, cả con nữa.
20 Ta đã chẳng viết cho con ba mươi chương
khuyên nhủ và hiểu biết,
21 để con được biết sự đích xác của những lời chân thật,
để con có thể tường trình một cách trung thực
cho kẻ sai phái con?
22 Ðừng bóc lột kẻ nghèo, vì nó nghèo
và đừng áp bức kẻ yếu thế nơi quyền môn,
23 bởi Yavê sẽ biện hộ cho chúng
và sẽ cưỡng đoạt sự sống của những kẻ cưỡng đoạt chúng.
24 Ðừng liên kết với kẻ nóng giận,
đừng đi với người nóng tính,
25 kẻo con học đòi lề lối nó
và giăng bẫy hại sinh mạng con.
26 Ðừng thuộc về hạng người ngoéo tay,
hạng bảo lãnh nợ nần;
27 nếu con chẳng có gì trả,
người ta sẽ lấy cả giường con đang nằm.
28 Con đừng xê dịch ranh giới cổ xưa
cha ông con đã đặt.
29 Con thấy một người nhanh nhẹn trong công việc?
Nó sẽ đứng hầu hàng vua chúa
và chẳng chầu hầu phường vô danh tiểu tốt.
1 Khi con đồng bàn với hàng tai to mắt lớn,
hãy coi chừng những gì ở trước mặt con;
2 hãy đặt con dao nơi họng con,
nếu con tham ăn;
3 đừng ham hố những món ăn mĩ vị của nó,
vì đó là thức ăn phỉnh gạt.
4 Ðừng nhọc công làm giàu,
đừng nghĩ tới đó.
5 Con vừa hướng mắt về giàu sang, giàu sang chẳng còn đó,
bởi nó biết mọc cánh
và như chim phượng hoàng, bay bổng lên trời cao.
6 Ðừng ăn bánh của kẻ có cái nhìn ham muốn
và đừng thèm khát những món ăn mĩ vị của nó;
7 bởi nó nghĩ trong lòng làm sao, nó làm vậy;
nó nói với con: "Ăn và uống đi!",
nhưng lòng nó chẳng ở với con;
8 miếng ăn rồi, con sẽ mửa ra.
9 Ðừng nói vào tai kẻ ngu xuẩn,
bởi nó sẽ khinh dể nét tinh tế của lời con nói.
10 Ðừng di chuyển ranh giới cổ xưa
và đừng đặt chân vào đồng ruộng của kẻ côi cút,
11 bởi Ðấng báo oán của chúng, quả cường mạnh:
Người sẽ biện hộ cho chúng chống lại con.
12 Hãy mở lòng trước lời huấn dục
và mở tai trước lời hiểu biết.
13 Ðừng ngại sửa trị trẻ thơ,
nếu con đánh nó bằng roi vọt, nó chẳng chết đâu.
14 Nếu con đánh nó bằng roi vọt,
con sẽ cứu mạng nó khỏi âm phủ.
15 Hỡi con, nếu lòng con khôn ngoan,
lòng của ta sẽ hoan hỉ,
16 dạ của ta sẽ nhảy mừng,
khi môi miếng con nói điều ngay chính.
17 Lòng con chớ phân bì với quân tội lỗi,
nhưng suốt ngày ở trong sự kính sợ Yavê,
18 bởi có một tương lai
và niềm hy vọng của con sẽ chẳng bị hủy.
19 Hỡi con, hãy nghe và trở nên khôn ngoan,
hãy hướng thẳng lòng con trong đường đi.
20 Ðừng thuộc hàng nghiện rượu,
cũng đừng thuộc hàng ngốn thịt đầy họng,
21 bởi kẻ ham ăn ham uống trở nên nghèo túng,
và giấc mơ màng làm nên rách rưới.
22 Hãy lắng nghe cha, đấng sinh thành con,
đừng khinh dể mẹ khi người già yếu.
23 Hãy thu tập chân lý và chớ bán đi:
Khôn ngoan, huấn dục và hiểu biết.
24 Cha người công chính sẽ mừng vui khôn cùng,
kẻ sinh thành một người khôn ngoan sẽ hoan hỉ.
25 Cha và mẹ con sẽ vui mừng,
và hoan lạc, kẻ đã sinh ra con.
26 Hỡi con, hãy chú tâm vào ta
và trong đường lối của ta, mắt con vui thỏa,
27 gái điếm, ấy là hố sâu thẳm
là giếng hẹp, người đàn bà xa lạ.
28 Thị rình rập cũng như kẻ cướp,
và gia tăng số bội phản giữa con cái loài người.
29 Dành cho ai những "Thôi rồi"? Dành cho ai những "Hỡi ôi"?
Dành cho ai những trận gây gổ? Dành cho ai lời than vãn?
Dành cho ai những vết thương chẳng lý do?
Dành cho ai những con mắt mờ đục?
30 Dành cho những kẻ nán lại bên rượu,
những kẻ đuổi theo rượu pha.
31 Ðừng để mắt ngó rượu: Nó đỏ làm sao!
Nó óng ánh làm sao trong chén!
Nó chảy thẳng làm sao!
32 Nhưng cuối cùng nó cắn như con rắn,
nó chích như con rắn lục.
33 Mắt con sẽ thấy những cái lạ lùng,
và lòng con sẽ nói bậy nói bạ.
34 Con sẽ như người nằm giữa biển khơi,
hoặc nằm trên ngọn cột buồm.
"35 Người ta đập tôi, tôi chẳng đau đớn!
Người ta nện tôi, tôi chẳng cảm thấy gì!
Khi nào tôi tỉnh dậy?...
Tôi sẽ lại xin nữa".
1 Ðừng phân bì với phường gian ác,
đừng ước ao nhập bọn với chúng,
2 bởi lòng chúng nhai đi nhai lại bạo tàn,
và môi miếng chúng chỉ thốt ra gian ác.
3 Chính bởi khôn ngoan, người ta xây nhà,
nhờ trí tuệ, người ta làm nó nên kiên vững.
4 Chính nhờ hiểu biết mà kho lẫm chất đầy
mọi thứ của cải đắt tiền và đáng quý.
5 Một kẻ khôn ngoan thì đầy sức mạnh,
người hiểu biết làm sức mạnh mình nên kiên vững;
6 bởi con sẽ lâm chiến với những tính toán,
và thành công nhờ ở số nhiều tư vấn.
7 Khôn ngoan quả quá xa vời đối với kẻ ngu dại,
nơi cổng thành, nó chẳng hé môi.
8 Kẻ mưu tính làm ác,
người ta gọi là tổ sư lưu manh.
9 Kẻ điên chỉ mơ ước tội lỗi,
kẻ nhạo báng, người đời nhờm tởm.
10 Nếu con tỏ ra hèn nhát trong ngày họa khốn,
sức mạnh con quả hạn hẹp.
11 Hãy giải cứu những kẻ bị dẫn đến chỗ chết,
hãy cứu vớt những người lảo đảo bước tới cực hình.
12 Nếu con nói: "Quả tôi nào có biết!"
Kẻ cân nhắc lòng dạ lại không hiểu sao?
Ðấng dò xét lòng con, Người biết,
và Người trả lại con người theo hành động nó.
13 Hỡi con, hãy ăn lấy mật, bởi nó tốt lành,
mật ong tinh khiết quả dịu dàng nơi khẩu cái.
14 Hãy biết rằng khôn ngoan là thế đó đối với hồn con,
nếu con tìm thấy, đó là cả một tương lai,
và niềm hy vọng của con sẽ chẳng bị hủy.
15 Hỡi quân gian ác, chớ mai phục bên nhà người công chính,
chớ tàn phá chỗ ở của nó.
16 Bởi người công chính ngã bảy lần còn chỗi dậy được,
nhưng phường gian ác nghiêng ngả trong họa tai.
17 Nếu kẻ thù con ngã xuống, con chớ mừng vui,
lòng con chớ hoan hỉ khi nó vấp té.
18 Kẻ thấy vậy, Yavê nổi nóng
và cất khỏi nó cơn thịnh nộ của Người.
19 Ðừng nóng lòng về quân gian ác,
chớ phân bì với quân hung tàn.
20 Bởi, đối với quân gian ác, chẳng có ngày mai:
Ðèn phường hung tàn lụi tắt.
21 Hỡi con, hãy kính sợ Yavê và nhà vua;
đừng liên kết với những kẻ thích đổi mới:
22 Bởi họa tai của chúng nổi lên bất chợt,
và ai biết được hoang tàn cả hai gửi đến?
IV. Tiếp Theo Sưu Tập Lời Các Hiền Nhân23 Ðây cũng còn là của các nhà khôn ngoan:
Nể vì trong khi xét xử chẳng tốt lành.
24 Kẻ nào nói với quân gian ác: "Anh chính trực",
các dân sẽ nguyền rủa nó và các nước sẽ ghê tởm nó;
25 nhưng những kẻ sửa trị nó sẽ nếm vị dịu ngọt,
và chúc lành hạnh phúc đến trên họ.
26 Ðặt một nụ hôn trên môi,
kẻ trả lời chính xác.
27 Hãy sắp xếp công việc bên ngoài của con,
hãy chuẩn bị công việc nơi đồng áng;
sau đó, con sẽ xây nhà.
28 Ðừng làm chứng chống lại người đồng loại
một cách khinh xuất,
đừng lừa đảo với môi miếng con.
29 Ðừng nói: "Nó làm tôi sao, tôi sẽ làm trả vậy!
tôi sẽ trả cho mỗi người tùy theo việc nó".
30 Tôi đã ngang qua thửa ruộng của kẻ biếng nhác
và bên vườn nho của người ngu muội.
31 Và này: Cây tầm ma mọc khắp,
cỏ gai phủ lấp mặt ruộng
và tường đá sụp đổ.
32 Tôi đã nhìn và tôi đã suy nghĩ,
tôi đã thấy và tôi đã rút ra bài học:
"33 Ngủ một chút, mơ màng một chút,
khoanh tay một chút để nghỉ ngơi,
34 thế là nghèo khổ đến như kẻ rình rập
và cơn thiếu thốn, như kẻ vũ trang!"
1 Ðây cũng còn là những Cách ngôn của Salômon
do những người của Êzêkya,vua Yuđa thu tập.
2 Vinh quang của Thiên Chúa, ấy là cất giấu một điều,
và dò thấu một điều là vinh quang của các vua.
3 Trời bởi chiều cao, đất bởi chiều sâu,
và lòng dạ các vua, không sao dò thấu.
4 Gột bọt khỏi bạc,
bạc sẽ được hoàn toàn tẩy luyện.
5 Gạt quân gian ác khỏi mặt vua,
và ngai của ngài sẽ nên bền vững trên công lý.
6 Trước mặt vua, con chớ nên vênh váo,
và đừng ngồi chỗ của kẻ quyền cao;
7 bởi, được người ta nói: "Xin mời lên đây!"
thì tốt hơn là bị hạ xuống trước mặt vương công.
8 Ðiều mắt con đã thấy
chớ vội đưa ra tòa,
bởi vì cuối cùng, con sẽ làm gì
khi đồng loại con làm con bỉ mặt?
9 Hãy tự bào chữa với người đồng loại,
nhưng đừng bộc lộ sự kín ẩn của kẻ khác.
10 Kẻo kẻ nghe được làm con bỉ mặt
và tín nhiệm con mất đi chẳng lấy lại được.
11 Lời nói đúng lúc
như táo vàng trên đĩa bạc.
12 Như nhẫn vàng và kiềng vàng luyện,
thế đó, kẻ sửa mắng người biết lắng tai nghe.
13 Như tuyết mát tươi trong ngày mùa,
cũng vậy kẻ đưa tin trung tín đối với kẻ sai nó,
nó làm mát lòng chủ nó.
14 Có mây và gió, nhưng không mưa!
Thế đó, kẻ hứa long trọng mà chẳng giữ.
15 Quan tòa xiêu lòng bởi sự kiên nhẫn,
và lưỡi ngọt ngào nghiền nát xương.
16 Con tìm thấy mật ong? hãy ăn vừa đủ,
nếu con ăn đã đời, con sẽ mửa ra.
17 Chớ thường xuyên đặt chân sang nhà hàng xóm,
kẻo mệt vì con, nó sẽ ghét con.
18 Như chùy, gươm và tên nhọn,
kẻ làm chứng dối chống lại đồng loại nó.
19 Như răng sâu, chân thọt
kẻ bội phản trong giờ họa tai.
20 Hát tặng lòng buồn bực,
như cất áo choàng của nó trong ngày lạnh buốt
và như đổ dấm vào một vết thương.
21 Nếu kẻ thù con đói, hãy cho nó bánh ăn,
nếu nó khát, hãy cho nó nước uống.
22 ấy là con chất than hồng lên đầu nó,
và Yavê sẽ trả lại con.
23 Gió bấc sinh mưa,
và lưỡi thì thầm sinh mặt giận dữ.
24 Thà ở góc mái nhà,
còn hơn chung nhà với người đàn bà lắm điều nhiều truyện.
25 Như nước mát nơi họng khô,
ấy vậy tin mừng đến từ một xứ xa xôi.
26 Mạch nước bị khuấy đục, suối nước ra nhơ uế,
thế đó, người công chính xiêu vẹo trước quân gian ác.
27 Mật ăn nhiều chẳng tốt,
vậy hãy tiết kiệm lời ngợi khen.
28 Như thành bỏ ngỏ chẳng tường lũy,
thế đó, kẻ chẳng tự chủ.
1 Như tuyết mùa hè, như mưa ngày mùa,
danh dự chẳng đến với quân ngu xuẩn.
2 Như chim sẻ xổng lồng, như én bay đi,
lời trù ẻo vô căn cứ chẳng tới đích.
3 Có roi cho ngựa, có hàm thiết cho lừa,
và có gậy cho lưng kẻ ngu xuẩn.
4 Ðừng trả lời kẻ ngu xuẩn theo sự điên dại của nó,
kẻ cả con nữa, con cũng nên giống nó;
5 hãy trả lời kẻ ngu xuẩn theo sự điên dại của nó,
kẻ nó tự thị mình khôn.
6 Nó tự chặt chân và chuốc lấy phiền muộn,
kẻ gửi một tín thư qua tay đứa ngu xuẩn.
7 Như giò không vững của người thọt,
câu cách ngôn nơi miệng quân ngu xuẩn.
8 Như cột viên đá vào ná bắn đá,
cũng vậy, ban vinh dự cho ngu xuẩn.
9 Như cây gai mọc trong tay người say rượu,
thế đó, một câu Cách ngôn nơi miệng kẻ ngu xuẩn.
10 Xạ thủ làm bị thương mọi người qua lại,
thế đó, kẻ thuê mướn người ngu xuẩn và kẻ say rượu.
11 Như con chó trở lại đống nó vừa mửa,
cũng vậy, kẻ ngu xuẩn trở về với sự điên dại của nó.
12 Con thấy một kẻ tự thị mình khôn?
có nhiều hy vọng ở kẻ ngu xuẩn hơn ở nó.
13 Kẻ lười biếng nói: "Có thú dữ ngoài đường!
có con sư tử ngoài công viên!"
14 Cánh cửa quay nơi bản lề
và kẻ lười biếng, trên giường ngủ.
15 Kẻ lười biếng thả tay vào đĩa,
phải đưa tay lên miệng, nó thấy mệt.
16 Kẻ lười biếng, trước mắt nó,
khôn ngoan hơn, bảy người trả lời cách chí lý.
17 Xen vào cuộc cãi lộn của kẻ khác,
chẳng khác nắm tai con chó chạy qua.
18 Như kẻ nổi cơn điên ném đuốc,
tên và chết chóc:
19 Cũng vậy, kẻ lừa dối bạn mình
rồi nói: "Ðó chẳng phải là để giỡn chơi sao?"
20 Không củi thì lửa tắt,
không người thèo lẻo, cuộc cãi lộn chẳng còn.
21 (Chất) than trên than hồng, (chất) củi trên lửa,
cũng vậy, kẻ ưa gây gổ để khêu lên cuộc cãi lộn.
22 Lời nói của kẻ mách lẻo như của ngọt ngào,
chúng trôi xuống tận đáy lòng dạ.
23 Môi nóng bỏng và lòng độc địa,
như bạc không luyện bọc mảnh bát vỡ.
24 Kẻ căm thù giả đò nơi ngôn ngữ,
nhưng đặt điêu ngoa trong lòng dạ;
25 nó nói giọng ân cần, chớ có tin nó,
bởi vì trong lòng nó có bảy điều ghê tởm.
26 Căm thù có thể núp dưới mưu mô,
nó sẽ để lộ sự độc dữ nơi công nghị.
27 Kẻ đào lỗ sẽ rơi vào lỗ nó đào,
và kẻ lăn hòn đá sẽ bị hòn đá đè lên.
28 Lưỡi điêu ngoa căm thù các nạn nhân của nó,
và miệng nịnh hót gây nên đổ vỡ.
1 Chớ vênh váo về ngày mai,
bởi con không biết ngày hôm nay sẽ sinh ra gì.
2 Hãy để kẻ khác khen ngợi con, chớ không phải miệng con,
một người xa lạ, chớ không phải môi con.
3 Ðá nặng và cát nặng,
nhưng sự phẫn ý của kẻ điên dại còn nặng hơn cả hai.
4 Ðộc ác cơn giận dữ, cuồng liệt cơn thịnh nộ,
nhưng ai đứng vững trước cơn ghen tuông?
5 Thà quở mắng công khai
còn hơn tình yêu dấu kín.
6 Ngay thật, vết thương người bạn hữu gây nên,
gian dối, những cái hôn của kẻ thù.
7 Họng no nê, khinh thường mật ngọt,
họng đói khát thấy dịu ngọt mọi đắng cay.
8 Như chim sẻ phiêu bạt xa tổ ấm,
cũng vậy người phiêu bạt xa khỏi xứ sở mình.
9 Dầu và hương thơm làm lòng vui thỏa,
sự êm dịu của tình bạn hơn lòng tự mãn.
10 Ðừng ruồng bỏ bạn con, bạn cha con;
đừng lại nhà anh em con, ngày con hoạn nạn.
Láng giềng gần hơn anh em xa.
11 Hỡi con, hãy ở khôn ngoan và làm lòng ta vui thỏa,
và ta có thể trả lời cho kẻ sỉ nhục ta.
12 Người khôn ngoan thấy họa tai và ẩn mình,
kẻ ngây ngô bất kể; chúng phải trả giá.
13 Giữ lấy áo nó, bởi nó đã bảo lãnh cho kẻ khác
hãy giữ lấy nó, vì kẻ xa lạ.
14 Kẻ lớn tiếng chúc lành đồng loại ngay buổi sáng sớm,
điều ấy kể cho nó như một lời nguyền rủa.
15 Máng xối chảy không ngừng vào ngày mưa,
và người đàn bà lắm điều đều giống nhau,
16 kẻ muốn cầm giữ nó, là cầm giữ gió,
và tay hữu nắm phải dầu.
17 Sắt nên sắc bán nhờ sắt
và con người nên sắc sảo nhờ người đồng loại.
18 Kẻ chăm sóc cây vả sẽ ăn lấy quả,
kẻ chăm lo cho chủ sẽ được tuyên dương.
19 Như mặt đáp mặt trong nước,
cũng vậy lòng con người đối với con người.
20 Âm phủ và Ðịa ngục chẳng bao giờ vừa,
cũng vậy, mắt con người không bao giờ đã.
21 Có lò cho bạc, có hỏa lò cho vàng,
nhưng con người được đánh giá theo tiếng tăm.
22 Khi con giã kẻ điên trong cối,
giữa những hạt và với cái chầy,
sự điên dại của nó cũng chẳng rời nó.
23 Hãy biết rõ tình trạng của bầy gia súc,
và chăm sóc đàn súc vật.
24 Bởi giàu sang không kéo dài luôn mãi,
và vương miện không truyền từ đời nay sang đời nọ.
25 Một khi cỏ được nhổ đi, cỏ mới xuất hiện,
và cỏ khô của núi non được thu nhặt.
26 Có chiên để mặc,
dê đực để tậu ruộng.
27 Và sữa dê dư đầy để nuôi sống con,
để nuôi sống người nhà con và các tớ nữ của con.
1 Quân gian ác chạy trốn khi chẳng ai theo đuổi,
người công chính vững tâm như sư tử con.
2 Khi một nước nổi loạn, có lắm người lãnh đạo,
với người thông hiểu và có học, ấy là sự ổn định.
3 Một người nghèo khai thác các người yếu thế,
tựa như trận mưa lũ và chẳng bánh ăn.
4 Kẻ bỏ bê lề luật thì ca ngợi quân gian ác,
người tuân giữ lề luật thì nổi thịnh nộ với nó.
5 Phường gian ác không hiểu điều chính trực,
người tìm kiếm Yavê hiểu tất cả.
6 Kẻ nghèo hèn đi theo đường liêm chính
thì hơn kẻ theo đường quanh co, cho dù nó giàu.
7 Người giữ lề luật là đứa con thông minh,
kẻ lai vãng phường trụy lạc gây nhục cho cha.
8 Người làm giàu bằng lời lãi và cho vay,
ấy là thu tập của cải cho người thương xót kẻ nghèo khó.
9 Kẻ bịt tai để khỏi nghe lề luật,
thì chính lời cầu nguyện của nó là một điều ghê tởm.
10 Kẻ đẩy người chính trực vào con đường xấu,
sẽ rơi vào chính hố của nó.
Những người liêm chính sẽ thừa hưởng hạnh phúc.
11 Kẻ giàu tự thị mình khôn,
nhưng một người nghèo hiểu biết sẽ lột mặt nạ nó.
12 Khi người công chính toàn thắng ấy là đại lễ,
nhưng khi phường gian ác chỗi dậy, mọi người lẩn trốn.
13 Kẻ che dấu lỗi lầm sẽ chẳng thành đạt,
nhưng người xưng thú và từ bỏ sẽ được xót thương.
14 Phúc cho kẻ luôn luôn run sợ,
những kẻ để lòng mình ra chai đá, sẽ rơi vào họa tai.
15 Như sư tử rống, gấu chồm,
một lãnh tụ độc ác trên một dân yếu thế.
16 Một ông hoàng thiếu hiểu biết thì gia tăng cưỡng thủ,
kẻ ghét lời lãi, được dài ngày.
17 Kẻ vấy máu người sẽ chạy tới mồ.
Ðừng ai bắt nó.
18 Người đi đường liêm chính sẽ được cứu thoát,
kẻ vạy vò, theo hai ngả, sẽ té vào một trong hai.
19 Kẻ canh tác đất đai mình, sẽ no đầy bánh ăn,
người theo đuổi phù phiếm sẽ no đầy thiếu thốn.
20 Người chính trực sẽ được phủ đầy chúc lành,
kẻ hối hả làm giàu sẽ chẳng khỏi bị phạt.
21 Nể mặt nể mày là điều không tốt,
nhưng vì một mẩu bánh, con người phạm điều gian ác.
22 Kẻ có con mắt tham lam chạy theo của cải,
mà chẳng biết rằng mình sẽ gặp phải chính sự thiếu thốn.
23 Người quở mắng kẻ khác, cuối cùng sẽ được thương mến
hơn kẻ nịnh hót
24 Kẻ đánh cắp của cha, của mẹ và nói: "Chẳng có lỗi!"
kẻ ấy là bằng hữu của phường trộm cướp.
25 Người ham hố tạo ra gây gổ,
kẻ đặt tin tưởng nơi Yavê sẽ được dư đầy.
26 Kẻ tự thị vào sự khôn ngoan của mình là người ngu xuẩn,
người đi đường khôn ngoan sẽ được bình an vô sự.
27 Kẻ ban phát cho người nghèo khó, chẳng phải thiếu thốn,
nhưng đối với người nhắm mắt làm ngơ, dư đầy nguyền rủa.
28 Khi phường gian ác nổi dậy, mọi người lẫn trốn;
nhưng khi chúng diệt vong,
người công chính sinh sôi nẩy nở.
1 Kẻ cứng đầu cứng cổ trước lời quở mắng
sẽ gãy sụm bất thình lình và không thuốc chữa.
2 Khi số người công chính gia tăng, dân hỉ hoan;
khi phường gian ác thống trị, dân rên siết.
3 Kẻ yêu mến khôn ngoan làm cha vui lòng,
đứa lai vãng phường gái điếm phá tán của cải.
4 Bởi công chính, vua làm nước phồn vinh,
kẻ sách nhiễu đưa nước tới đổ nát.
5 Người nịnh hót kẻ khác
là căng lưới dưới chân nó.
6 Có cạm bẫy trong lỗi lầm của quân gian ác,
nhưng người công chính chạy nhảy và hỉ hoan.
7 Người công chính quan tâm tới thân phận kẻ nghèo khó,
phường gian ác chẳng có trí để hiểu.
8 Kẻ nhạo báng làm cả thành náo loạn,
nhưng người khôn ngoan làm dịu cơn thịnh nộ.
9 Người khôn ngoan ra tòa với người ngu xuẩn,
nó có nổi giận hay diễu cợt, cũng chẳng có nghỉ ngơi.
10 Những kẻ khát máu thù ghét người liêm chính,
nhưng người chính trực kiếm tìm.
11 Kẻ ngu xuẩn buông theo cơn giận dữ,
nhưng người khôn ngoan kềm chế chúng và làm dịu bớt.
12 Khi người lãnh đạo nghe theo báo cáo láo,
tất cả người phục vụ ông đều là ác nhân.
13 Kẻ nghèo và người bóc lột cùng gặp nhau:
Cả hai cùng đón nhận ánh sáng từ Yavê.
14 Vua lấy công bằng xử người yếu thế,
ngai ngài được bền vững muôn đời.
15 Roi và lời quở mắng đem lại khôn ngoan,
nhưng người tuổi trẻ bị bỏ bê là nỗi hổ nhục cho mẹ nó.
16 Khi kẻ gian ác gia tăng, tội ác gia tăng,
nhưng người công chính sẽ chứng kiến cảnh chúng suy tàn.
17 Hãy sửa trị con của con, nó sẽ để con an lành,
và đem lại dịu ngọt cho hồn con.
18 Không có linh thị, dân sống không kiềm hãm;
kẻ tuân giữ lề luật, hạnh phúc thay!
19 Người ta không sửa trị một kẻ nô lệ bằng lời:
Cho dù nó hiểu, nó cũng chẳng tuân theo.
20 Con gặp người mau miệng?
Có nhiều hy vọng ở kẻ ngu xuẩn hơn ở nó.
21 Nếu cưng chiều kẻ nô lệ ngay từ thuở nhỏ,
cuối cùng nó sẽ trở nên bạc nghĩa.
22 Kẻ nóng giận gây ra gây gổ,
người nổi nóng gia tăng lỗi lầm.
23 Kẻ tự nâng lên sẽ bị hạ xuống,
người lòng trí khiêm nhường sẽ được hiển vinh.
24 Nghe lời khẩu cáo mà chẳng tố giác,
là chia phần với kẻ trộm cắp và ghét bỏ chính mình.
25 Run rẩy trước mặt người phàm là một cạm bẫy,
nhưng kẻ đặt tin tưởng nơi Yavê được an toàn.
26 Lắm người tìm kiếm ân huệ của kẻ làm đầu,
nhưng quyền của mỗi người xuất tự Yavê.
27 Ðiều ghê tởm đối với người công chính;
điều ghê tởm đối với quân gian ác: Kẻ hành vi chính trực.
1 Lời của Agur, con của Yaqê, người Massa. Sấm của người
này cho Itơel, cho Itơel và cho Ukal.
2 Tôi là kẻ ngu độn nất trong mọi người,
chẳng chút trí khôn người đời,
3 tôi đã chẳng học được khôn ngoan
và chẳng biết đến sự thông hiểu của Ðấng Thánh.
4 Ai đã lên trời rồi xuống lại?
ai đã góp được gió trong nắm tay?
ai đã tìm được nước trong áo choàng?
ai đã làm vững chắc mọi mút cùng của đất?
Tên ngài là gì?
Tên con ngài là gì, anh có biết?
5 Mọi lời của Thiên Chúa đã được thử luyện,
Người là thuẫn đỡ cho kẻ nương náu nơi Người.
6 Ðừng thêm gì vào lời của Người,
kẻo Người sẽ quở phạt anh
và coi anh là phường nói láo.
7 Tôi cầu khẩn anh hai điều,
xin đừng từ chối trước khi tôi chết:
8 Xin đẩy xa tôi, sai quấy và lời điêu ngoa,
xin đừng ban cho tôi nghèo khó hoặc giàu sang,
nhưng cho tôi phần bánh của tôi,
9 kẻo một khi dư đầy, tôi sinh phản bội
mà nói: "Yavê là ai?"
hoặc thiếu thốn, tôi sinh trộm cắp
và làm uế tạp Danh Thiên Chúa tôi.
10 Ðừng dèm pha một kẻ nô lệ với chủ nó,
kẻo nó nguyền rủa anh và anh phải gánh chịu cực khổ.
11 Thế hệ nguyền rủa cha
và chẳng chúc lành cho mẹ,
12 thế hệ tự thị trong sạch
nhưng uế nhơ không được tẩy xóa,
13 thế hệ có cái nhìn kiêu hãnh,
và mắt ngạo nghễ,
14 thế hệ mà răng là kiếm sắc,
mà hàm là dao găm
để cắn xé người nghèo và tiễu trừ họ khỏi xứ,
và kẻ hẩm hiu, khỏi giữa loài người.
VII. Cách Ngôn Số15 Con đỉa có hai đứa con gái: "Cho xin! Cho xin!"
Có ba cái không bao giờ lấy làm đủ.
Và bốn cái không bao giờ nói: "Ðủ rồi".
16 Âm phủ, lòng son sẻ,
đất no đầy nước
và lửa, cái chẳng bao giờ nói: "Ðủ rồi!"
17 Con mắt khinh dễ cha
và miệt thị tuổi già của mẹ,
bầy quạ nơi thác nước sẽ mổ thủng,
và phượng hoàng sẽ cấu xé nó.
18 Có ba điều vượt tầm mức tôi,
và bốn truyện tôi không biết:
19 Ðường của phượng hoàng trong bầu trời,
đường của rắn trên đá,
đường của tàu bè ngoài biển khơi,
và đường của người đàn ông nơi người thiếu phụ trẻ.
20 Này là lối sống của người đàn bà ngoại tình:
Nó ăn rồi chùi mép và nói:
"Tôi chẳng làm gì xấu!"
21 Có ba điều làm đất rung chuyển
và bốn truyện nó không kham nổi:
22 Một người nô lệ lên làm vua,
một tên lục súc đầy họng thực phẩm,
23 một người thiếu nữ khả ố lấy chồng,
và một đứa tớ nữ thừa hưởng của bà chủ nó.
24 Có bốn vật nhỏ li ti trên đất,
nhưng khôn ngoan trong các hàng khôn ngoan:
25 Ðàn kiến, đám dân yếu ớt,
nhưng mùa hè biết dự trữ lương thực.
26 Giống cù lì, dân chẳng sức mạnh,
nhưng làm ổ trong đá rắn,
27 đàn châu chấu, chẳng có vua,
nhưng di chuyển theo hàng lối.
28 Con thằn lằn người ta lấy tay bắt được,
nhưng lại trú ngụ trong các đền đài vua chúa.
29 Có ba vật có dáng dấp đẹp
và bốn, có dáng đi đẹp:
30 Con sư tử, dũng mạnh nhất trong hàng súc vật,
không lùi bước trước bất cứ vật gì.
31 Con gà trống mập lưng hay con dê đực,
và vì vua khi ngài hô hào dân chúng.
32 Nếu anh ngu xuẩn đủ để nổi giận,
và nếu anh nghĩ lại, hãy đặt tay lên miệng anh!
33 Bởi vì có bơ khi ép sữa,
có máu khi bóp mũi,
có cãi lộn khi vắt cơn thịnh nộ.
1 Những lời của Lơmuel, vua Massa, mẹ của vua dạy.
2Ðừng, con ơi! Ðừng, con của lòng dạ mẹ!
Ðừng! Con của ước vọng!
3 Ðừng trao khí lực con cho đám đàn bà,
và cuộc sống con cho những kẻ làm hàng vua chúa hư hỏng.
4 Lơmuel hỡi, quả chẳng xứng với hạng vương quyền,
chẳng xứng hợp với vua, việc uống rượu,
với hàng vương công, lòng ao ước chất say.
5 Kẻo rượu vào, các ngài sẽ quên điều đã ban hành,
và làm xiêu vẹo quyền lợi của mọi kẻ nghèo hèn.
6 Hãy ban chất say cho kẻ sắp chết,
ban rượu cho kẻ hồn đầy cay đắng:
7 Nó hãy uống, hãy quên đi sự cùng khốn,
và chẳng còn nghĩ tới họa tai!
8 Hãy mở miệng bênh vực người câm,
và vì quyền lợi của mọi kẻ bị bỏ rơi;
9 hãy mở miệng, phân xử công minh,
và bảo vệ quyền lợi của kẻ nghèo và người khốn khó.
IX. Người Ðàn Bà Nội Trợ Hoàn Hảo10 Một người nội trợ giỏi, ai sẽ tìm ra? Aleph.
Nàng có giá hơn châu ngọc!
11 Chồng nàng đặt tin tưởng nơi nàng, Bet.
và lời lãi ông sẽ chẳng thiếu.
12 Nàng là hạnh phúc của chồng và chẳng phải họa tai, Gimel.
mọi ngày trong đời nàng.
13 Nàng kiếm tìm len và gai, Ðalet.
và lanh tay làm việc.
14 Nàng tựa đoàn thương thuyền, Hê.
từ xa, nàng tải về lương thực.
15 Nàng chỗi dậy khi trời còn tối, Vav.
phân phát phần ăn cho người trong nhà,
và chỉ thị cho các tớ nữ.
16 Nàng nghĩ tới một thửa ruộng, nàng tậu lấy; Zain.
với hoa lợi từ bàn tay nàng, nàng trồng một vườn nho.
17 Nàng thắt chặt dây lưng, Het.
và phát huy sức mạnh của cánh tay nàng.
18 Nàng biết công việc nàng trôi chảy, Tet.
và ban đêm, đèn nàng chẳng tắt.
19 Nàng tra tay trên con quay kéo sợi, Yod.
ngón tay nàng nắm lấy trục chỉ.
20 Nàng chìa tay cho người nghèo khó, Kaph.
và mở cánh tay cho kẻ khốn cùng.
21 Nàng chẳng lo người trong nhà gặp phải tuyết lạnh, Lamed.
vì mọi người trong nhà đều mang áo kép.
22 Nàng dệt chăn ấm lấy cho mình, Mem.
và y phục nàng làm bằng gai và gấm tía.
23 Nơi Cổng thành, chồng nàng là người nổi tiếng, Nun.
ông ngồi giữa hàng kỳ mục trong xứ.
24 Nàng dệt vải và đem bán, Samek.
và trao dây lưng cho con buôn.
25 Sức mạnh và phẩm giá là y phục của nàng, Ain.
nàng mỉm cười trước tương lai.
26 Nàng mở miệng với giọng khôn ngoan, Phê.
trên lưỡi nàng: Một giáo huấn về lòng đạo.
27 Nàng quan tâm tới đường đi nước bước Xađê.
của người trong nhà
nàng không ăn bánh của sự nhàn rỗi.
28 Con cái nàng chỗi dậy để cao rao nàng là hạnh phúc, Qoph.
chồng nàng, để khen ngợi nàng:
"29 Nhiều người đàn bà đã làm được những kỳ công, Resh.
nhưng mình, mình vượt tất cả!"
30 Duyên dáng là giả trá! Sắc đẹp là hư vô! Shin.
Người đàn bà kính sợ Yavê, đó là người phải ca ngợi!
31 Hãy ban cho nàng hoa quả của bàn tay nàng Tav.
và nơi công trình nàng ca ngợi nàng nơi quyền môn!